Γενική Γραμματεία Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Ομιλία στο Συνέδριο της Ένωσης Περιφερειών Ελλάδας για τη φιλοξενία γυναικών προσφύγων στο δίκτυο δομών πρόληψης
Καταρχήν θα ήθελα να σας ευχαριστήσω για την πολύ ευγενική πρόσκληση και να συγχαρώ για αυτή την εξαιρετική πρωτοβουλία την Ένωση Περιφερειών Ελλάδος και την κυρία Βρύνα ως επικεφαλής του Γραφείου Ισότητας της Ένωσης Περιφερειών.
Πολλές φορές θεωρούμε, και ειδικά σε μία περίοδο κρίσης, ότι η ενασχόληση με τέτοια θέματα, όπως είναι τα θέματα ισότητας ή ακόμη και της ενδοοικογενειακής βίας που συμβαίνουν στις πλείστες των περιπτώσεων πίσω από κλειστές πόρτες, είναι πολυτέλεια.
Εδώ όμως πρέπει να θυμηθούμε ότι ειδικά σε εποχές κρίσης είναι απαραίτητο να θωρακίζονται τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και θεωρώ ότι είναι λάθος να πιστεύουμε ότι η οικογενειακή κρίση είναι αυτή η οποία ευθύνεται στο μεγαλύτερο βαθμό για τα φαινόμενα της ενδοοικογενειακής βίας.
Ναι, τα έχει επιτείνει γιατί έχει οδηγήσει σε αναστροφή των στερεοτύπων, των μοντέλων και τα λοιπά. Δεν είναι όμως μόνο αυτό. Και δεν είναι μόνο αυτό γιατί βλέπουμε ότι υπάρχουν φαινόμενα ενδοοικογενειακής βίας και βίας κατά των γυναικών σε χώρες οι οποίες δεν αντιμετωπίζουν την οικονομική κρίση που αντιμετωπίζουν χώρες όπως η δική μας ή και άλλες.
Και όπως είπε και η συντονίστριά μας προηγουμένως, είναι ένα φαινόμενο ξεκάθαρα αταξικό. Διατρέχει οριζόντια όλη την κοινωνία, δεν γνωρίζει ούτε οικονομικό επίπεδο, ούτε μορφωτικό επίπεδο, ούτε κοινωνικό επίπεδο, είναι ο ορισμός της φράσης «συμβαίνει και στις καλύτερες οικογένειες».
Εξάλλου, όταν το αποδίδουμε μόνο στην οικονομική κρίση, φοβάμαι ότι κάνουμε ένα τεράστιο σφάλμα γιατί το αποϊδεολογικοποιούμε. Και γιατί θα ήταν πολύ ωραίο να οφειλόταν μόνο στην οικονομική κρίση γιατί θα ελπίζαμε ότι όταν αυτή σταματήσει θα σταματούσε και αυτό. Δεν είναι όμως η περίπτωσή μας.
Και εδώ αξίζει να θυμηθούμε το παλιό σύνθημα των φεμινιστριών: δεν είναι το ποτό, δεν είναι η ανεργία, το χέρι μου το σήκωσε η πατριαρχία.
Θα αποφύγω να μιλήσω για την εξαιρετική δουλειά που κάνει η Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων και για το Πρωτόκολλο Συνεργασίας που έχει υπογράψει με την Ένωση Περιφερειών Ελλάδος, γιατί είμαι σίγουρη ότι για αυτά μίλησε εκτενέστατα η Φωτεινή Κούβελα, η Γενική Γραμματέας Ισότητας και όσον αφορά στην πορεία αυτού του προγράμματος θα μας ενημερώσει σε λίγο η κυρία Παπάζογλου.
Θα ήθελα κυρίως να επικεντρωθώ σε ένα άλλο νομοθέτημα που και αυτό θα ανέβει στη Διαβούλευση αύριο μεθαύριο όταν πάρει το τελικό ΟΚ από τον Υπουργό Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Σταύρο Κοντονή, που είναι η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, και να παρακολουθήσουμε την πορεία αυτού του πολύπαθου νομοθετήματος που πριν το τέλος του χρόνου θα είναι πλέον νόμος του κράτους.
Η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης υπεγράφη από τη χώρα μας το Μάιο του 2011 χωρίς ποτέ να επικυρωθεί. Εδώ δύο στοιχεία που αξίζει απλά να αναφερθούν και να τα σκεφτούμε κάποια στιγμή.
Το ένα είναι πόσο εύκολοι είμαστε στην υπογραφή των διεθνών κειμένων πιστεύοντας ότι ποτέ αυτά δεν θα επικυρωθούν και δεν θα έχουν δηλαδή συνέπειες για τη χώρα, να πρέπει η χώρα να εφαρμόσει διεθνείς συνθήκες.
Το δεύτερο είναι ότι στο συγκεκριμένο κείμενο δεν κρατήσαμε καμία επιφύλαξη ενώ θα έπρεπε. Ούτως ή άλλως όταν έρθει στη Βουλή θα δείτε ότι εμείς προτείνουμε να υπάρχει μία βασική επιφύλαξη.
Και αυτό είναι πολύ σημαντικό, ότι όποιος έχει την ύψιστη τιμή και την ευθύνη να εκπροσωπεί τη χώρα σε διεθνή φόρα αν μη τι άλλο θα πρέπει να είναι ελαχίστως προσεκτικός.
Είναι σαφέστατο λοιπόν πως δεν υπήρχε η πολιτική βούληση, παρ' όλες τις ερωτήσεις που έχουν κατατεθεί στο πλαίσιο του κοινοβουλευτικού ελέγχου την περίοδο 2012-2015 και από την κυρία Κούβελα τότε ως βουλευτή και από εμένα, με την ιδιότητά μου, πέρα από αυτή της βουλευτού, της Γενικής Εισηγήτριας του Συμβουλίου της Ευρώπης για το Ρατσισμό και τη Μισαλλοδοξία. Και μου ήταν εξαιρετικά άβολο όταν κάθε φορά με ρωτούσαν: καλά, η Ελλάδα δεν θα προχωρήσει στην επικύρωση;
Φτάσαμε, λοιπόν, το Γενάρη του 2015 να είναι η χώρα μας ανάμεσα στην Μολδαβία, στη Ρωσική Ομοσπονδία και σε κάποιες άλλες τέτοιες χώρες που ακόμα δεν είχαν επικυρώσει τη Σύμβαση και μάλιστα χωρίς να υπάρχει και εμφανής λόγος. Και το νομοθετικό μας πλαίσιο δεν μπορούσε να εξηγήσει το ότι δεν προχωρούσαμε στην επικύρωση.
Ήρθε, λοιπόν, στα χέρια της Γενικής Γραμματέως Ισότητας των Φύλων, της Φωτεινής Κούβελα, η οποία είχε δύο δρόμους να επιλέξει.
Μπορούσε να ακολουθήσει η Σύμβαση το δρόμο της επικύρωσης των Διεθνών Συμβάσεων που είναι πάρα πολύ εύκολος στη Βουλή, μεταφράζεται το κείμενο από το Υπουργείο Εξωτερικών, περνάει από την Επιτροπή Εξωτερικών Υποθέσεων και Άμυνας και στην Ολομέλεια τοποθετούνται μόνο τα κόμματα που έχουν επιφυλάξεις ή είναι αρνητικά.
Δεν ακολούθησε όμως αυτό τον εύκολο δρόμο γιατί σκέφτηκε, και πολύ σωστά, ότι αν απλά επικυρωθεί χωρίς να υπάρχουν οι εφαρμοστικοί νόμοι και οι επεμβάσεις, τόσο στο αστικό όσο και στο ποινικό κώδικα, ουσιαστικά θα έχουμε ανεφάρμοστη μια ακόμη από τις πολλές Συμβάσεις που μένουν στα συρτάρια και απλά λέμε ότι κάναμε το καθήκον μας απέναντι στους Διεθνείς Οργανισμούς και έχουμε εκπληρώσεις τις συμβατικές μας υποχρεώσεις.
Το κείμενο, όπως είπα προηγουμένως, παρουσίαζε σειρά δυσκολιών, γιατί φανταστείτε ένα κείμενο που προσπαθεί να φέρει σε αρμονία 47 διαφορετικούς νομικούς πολιτισμούς από τα 47 κράτη- μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης.
Δημιούργησε λοιπόν μία προνομοπαρασκευαστική επιτροπή η οποία είχε ως έργο να επισημάνει το τι παρεμβάσεις χρειάζονταν, τόσο στον Αστικό όσο και στον Ποινικό Κώδικα.
Αυτή η επιτροπή έκανε μία εξαιρετική δουλειά, με Πρόεδρο την Ιφιγένεια Καμτσίδου, την Πρόεδρο του Εθνικού Κέντρου Δημόσιας Διοίκησης και Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο και την έφερε στη Γενική Γραμματεία Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στις αρχές του Δεκέμβρη του 2016.
Συστήσαμε μία νομοπαρασκευαστική επιτροπή πάλι με Πρόεδρο την κυρία Καμτσίδου, η οποία μας παρέδωσε το κείμενο και αυτή τη στιγμή είμαστε έτοιμοι να το ανεβάσουμε στη διαβούλευση, με κλειδωμένο βέβαια το κείμενο της Σύμβασης καθώς δεν έχουμε τη δυνατότητα να επέμβουμε στο διεθνές κείμενο, αλλά με τη δυνατότητα να καταθέσει ο καθένας τις απόψεις του όσον αφορά στους εφαρμοστικούς νόμους.
Είναι ένα ιδιαιτέρως σημαντικό κείμενο για πολλούς και διαφόρους λόγους. Καταρχήν γιατί μιλάμε για το 2011, πριν από έξι χρόνια, άσχετα αν εμείς θυμηθήκαμε τώρα να την επικυρώσουμε.
Ήταν το πρώτο διεθνές κείμενο που μιλά για κοινωνικό φύλο. Είναι το πρώτο διεθνές κείμενο όπου δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα τόσο στην πρόληψη και στη θεραπεία των θυτών, πέρα από την τιμωρία τους, όσο βέβαια και στην προστασία των θυμάτων και σε μια πολυεπίπεδη δράση, προκειμένου τα θύματα να μπορέσουν να συνεχίσουν τη ζωή τους μετά από αυτό το οποίο τους έχει συμβεί.
Επίσης, είναι ένα κείμενο το οποίο έδωσε το έναυσμα στο Fundamental Rights Agency που είναι ένα ανεξάρτητο το think tank της Ευρωπαϊκής Ένωσης, να κάνει την πρώτη έρευνα στα 27 κράτη-μέλη σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπου εκεί τα αποτελέσματα είναι η απάντηση σε αυτούς που λένε ότι ασχολούμαστε με πολυτελή ζητήματα σε μια εποχή ακραίας οικονομικής κρίσης.
Τα οποία αποτελέσματα μας δείχνουν και ακριβώς σε ποιο σημείο υφίσταται το πρόβλημα, καθώς καταδεικνύουν πως μία στις τρεις γυναίκες στην Ευρωπαϊκή Ένωση άνω των 15 ετών έχει υποστεί κακοποίηση ακριβώς λόγω του φύλου της και είναι η πρώτη αιτία παραβίασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων σε όλη την Ευρωπαϊκή ήπειρο, με την αμέσως επόμενη σε πολύ χαμηλότερα επίπεδα.
Επίσης, η Σύμβαση αυτή προνοεί τον ανεξάρτητο μηχανισμό παρακολούθησης GREVIO, που δημιουργείται από τεχνοκράτες από τα κράτη-μέλη προκειμένου να παρακολουθεί την εφαρμογή της Σύμβασης σε όλα τα κράτη-μέλη και η προστασία των θυμάτων ολοκληρώνεται σε μια υποχρέωση των κρατών να νομοθετήσουν την ποινικοποίηση συμπεριφορών που μέχρι τότε ξέφευγαν από το μάτι της ποινικής σκέψης.
Όπως είναι για παράδειγμα ο εξαναγκασμός σε σύναψη γάμου ή και το stalking, που αυτό μας παίδεψε πάρα πολύ προκειμένου να το νομοθετήσουμε.
Τι είναι το stalking; Είναι η εξακολουθητική παρενοχλητική συμπεριφορά η οποία δημιουργεί καταστάσεις ανασφάλειας, άγχους και απειλής. Δηλαδή έρχομαι εγώ, στέκομαι κάθε μέρα έξω από το σπίτι κάποιου χωρίς απαραίτητα να του μιλώ, χωρίς απαραίτητα να του απευθύνω το λόγο αλλά με βλέπει το πρωί έξω από το σπίτι του, το μεσημέρι στην εφορία που πάει να πληρώσει, το απόγευμα έξω από τη δουλειά την ώρα που βγαίνει.
Θα σταθώ, κλείνοντας, στο 7ο κεφάλαιο της Σύμβασης που αφορά στη μετανάστευση και στο άσυλο που είναι και το θέμα του πάνελ μας και κυρίως στα άρθρα 59, 60 και 61 και έρχεται να αντιμετωπίσει ολιστικά και σοφά μια σειρά από προβλήματα, και θα ήθελα την προσοχή σας στο πόσο πρωτοποριακή είναι η Σύμβαση το 2011 όταν ήμασταν πολύ μακριά από την έξαρση των προσφυγικών ροών.
Εδώ λοιπόν έχουμε μια πραγματικότητα που τη γνωρίζουμε όλες και όλοι όσοι έχουμε δουλέψει στο πεδίο. Αυτές οι γυναίκες που είναι αντικείμενα, αν μου επιτρέπετε, πολλαπλών διακρίσεων, γυναίκες, πρόσφυγες, μετανάστριες, άνεργες, κλπ.
Όταν τους προτρέπουμε να καταγγείλουν βία είτε από το σύζυγο, είτε από το σύντροφο, είτε από την ευρύτερη οικογένεια γιατί διαβιούν και έχουν έρθει από τις χώρες τους στις πλείστες των περιπτώσεων μέσα σε μια ευρύτερη οικογένεια, το πρώτο που θα ρωτήσουν είναι το εξής: «μα αν αυτός ο άνθρωπος τιμωρηθεί και κινηθεί η διαδικασία εναντίον του τότε εγώ και τα παιδιά μου χάνουν τον προστάτη τους. Αυτός έχει υποβάλει το αίτημα ασύλου, πώς θα μετακινηθούμε, χάνουμε το δικαίωμα στην επανένωση» κλπ.
Και θέλω να πω το εξής γιατί ακούστηκε και προηγουμένως: πρέπει να γίνει σαφές ότι ναι, τα πολιτιστικά, τα ιδιαίτερα πολιτιστικά στοιχεία τα σεβόμαστε. Όμως είναι σαφέστατο ότι αυτά τα πολιτιστικά στοιχεία δεν μπορούν ποτέ να χρησιμοποιηθούν ως άλλοθι για παραβίαση του διεθνούς πλαισίου προστασίας των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
Η ενδοοικογενειακή βία και η βία γενικότερα δε συνάδει με τον ευρωπαϊκό πολιτισμό, δε συνάδει με τις ευρωπαϊκές αξίες και όσο και αν η Ευρώπη είναι μια έννοια ταλανισμένη στην εποχή μας, με όλες της τις αδυναμίες, τα πισωγυρίσματα, την κριτική που πρέπει να της ασκούμε, είναι ο κατ΄ εξοχήν χώρος προστασίας των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
Και σε όποιον έρχεται σε αυτό το χώρο πρέπει να καθίσταται σαφές ότι εμείς εδώ υπηρετούμε και εξυπηρετούμε ένα άλλο πολιτισμικό μοντέλο.
Όπως επίσης πρέπει καταρχήν να εξηγηθεί σε αυτές τις γυναίκες ότι με το να υπομένουν αυτή την κατάσταση στο σπίτι τους με πρόφαση ότι θα οδηγήσουν τα παιδιά τους σε κάποια γη της επαγγελίας με το relocation, δεν σκέφτονται κάτι πολύ-πολύ βασικό. Ότι είναι αποδεδειγμένο από την επιστήμη της ψυχολογίας ότι αυτές οι γυναίκες, τα παιδιά τους, θα αναζητήσουν τέτοιες σχέσεις και θα αναπαράξουν τα ίδια πρότυπα τα οποία έζησαν μέσα στο σπίτι.
Προνοεί, λοιπόν, το άρθρο 59, 60 και 61 ότι σε περίπτωση που έχουμε διάλυση μιας σχέσης ή ενός γάμου και αυτός που έχει αιτηθεί άσυλο είναι ο σύζυγος ως επικεφαλής της οικογένειας, αυτό το δικαίωμα δε χάνεται για τη γυναίκα η οποία έχει αιτηθεί διάλυση της σχέσης ή του γάμου, ανεξάρτητα του νομικού πλαισίου και της νομικής θωράκισης, αλλά παραμένει και για αυτήν και για τα παιδιά της.
Επίσης ότι θα πρέπει να μεριμνούν τα κράτη-μέλη για αναστολή των διαδικασιών απέλασης σε περίπτωση που καταγγελθεί και αποδειχθεί ένα τέτοιο γεγονός. Αναστέλλεται λοιπόν η απέλαση για όσο διάστημα χρειαστεί για να διαλευκανθεί όλη αυτή η ιστορία.
Έχουμε επίσης ανανεώσιμη άδεια διαμονής σε περίπτωση που κριθεί από την αρμόδια αρχή ότι αυτή η γυναίκα και τα παιδιά της χρήζουν περίθαλψης στη χώρα που έχει συμβεί αυτή η πράξη ή οι εξακολουθητικές πράξεις κακοποίησης.
Επίσης, προτείνεται να θεσμοθετηθεί εντός της έννοιας του άρθρου 1 της παραγράφου Α2 της Σύμβασης της Γενεύης και η διάσταση του φύλου, προκειμένου να εξετάζεται το ζήτημα του ασύλου.
Επιπροσθέτως, να δοθεί μια περαιτέρω ερμηνεία στη διάσταση του φύλου όσον αφορά στη διεκδίκηση ασύλου και να δημιουργηθούν τέτοιες υποστηρικτικές δομές πρώτης αρχής, οι οποίες να ταιριάζουν με τη διάσταση της έμφυλης ταυτότητας.
Θα κλείσω λέγοντας το εξής, ότι πραγματικά επειδή πιστεύω ότι όλες ή οι περισσότερες από εμάς έχουν εμπειρία στο πεδίο, το πιο δύσκολο είναι να κάνεις αυτές τις γυναίκες να σπάσουν τη σιωπή τους. Είναι τέτοιος ο φόβος, τόσο των αντρών της ευρύτερης οικογένειας, όσο και του αγνώστου και του τι θα απογίνουν τα παιδιά τους.
Και ένα τελευταίο που έχω δει εγώ και νομίζω ότι θα το έχετε παρατηρήσει και εσείς: Για ακόμη μια φορά πείστηκα ότι πιο σκληροί φορείς της πατριαρχίας είναι οι ίδιες οι γυναίκες και κυρίως οι μεγαλύτερης ηλικίας. Ο τρόμος που νιώθουν για τις πεθερές τους, για τις θείες τους, για τη γυναίκα - αρχηγό της οικογενείας, είναι συνταρακτικός και αυτές είναι που τις περισσότερες φορές προκαλούν τους άντρες -χωρίς φυσικά να αθωώνω αυτόν που σηκώνει το χέρι του- να ασκήσουν τη βία και την κακοποίηση ως μέσο ελέγχου αυτών των γυναικών.
Σας ευχαριστώ πάρα πολύ.
