Ομιλίες

"ΜΜΕ και προσφυγική κρίση" Φόρουμ για την Ελευθερία των Μέσων Ενημέρωσης και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (Θεσσαλονίκη 17 - 20 Δεκεμβρίου)

Αυτός ο αιώνας χαρακτηρίζεται ως «ο αιώνας των προσφύγων», καθώς υπολογίζονται σε 250 εκατομμύρια οι άνθρωποι που είναι υπό τον κατατρεγμό πολέμων, οικονομικών στερήσεων και αδυναμία βιοπορισμού, ώστε να αφήνουν τον τόπο τους ψάχνοντας ασφάλεια και ευκαιρίες.
Τα ΜΜΕ είναι βασικοί διαμορφωτές της κοινής γνώμης. Η πλειονότητα του κοινού δεν έχει τη δυνατότητα καθημερινής επαφής με πρόσφυγες, γι' αυτό οι πεποιθήσεις της και η γνώση της για τις μειονότητες διαμορφώνεται κυρίως από τα ΜΜΕ. Οι μετανάστες - πρόσφυγες αποτυπώνουν κοινωνικές ομάδες των οποίων οι ανάγκες αφενός παραβάλλονται και αφετέρου το να τις εκπληρώσεις αναδεικνύει συχνά την αδράνεια των κρατών προς συγκρότηση και εφαρμογή πολιτικών, όσο μάλιστα η νόρμα στις πολιτικές που εφαρμόζονται είναι καθρέφτης της μεταναστευτικής φιλοσοφίας των κρατών υποδοχής. Τα ΜΜΕ με το προνόμιο του δημόσιου λόγου, συντείνουν συνήθως στη μη αποδοχή των προσφύγων - μεταναστών. Το πιο σύνηθες είναι πως ορίζονται σαν αίτιο των κοινωνικο-οικονομικών προβλημάτων και οι άμεσοι αυτουργοί στην όξυνση της εγκληματικότητας. Μέσα από την παρουσίαση της είδησης εκφράζονται οι εθνικές προκαταλήψεις και οι υπονοούμενες στερεοτυπικές πεποιθήσεις.
Η σημερινή παρουσίαση επικεντρώνεται στην ορατότητα που είχε η προσφυγική κρίση και η διαχείρισή της από την Ελλάδα στα Διεθνή και Ελληνικά ΜΜΕ.
Και στις δύο περιπτώσεις χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος της ποσοτικής ανάλυσης περιεχομένου για να εξεταστούν οι απεικονίσεις όλων των κρατών που υπάρχουν στην ειδησεογραφία για το προσφυγικό ζήτημα σε σχέση με την Ελλάδα και με βασικούς πυλώνες εισόδου των προσφύγων στην χώρα όπως η Λέσβος και η Κως για την περίοδο ενός χρόνου σε επτά διεθνή δίκτυα. Η αναζήτηση των δημοσιευμάτων έγινε με λέξεις κλειδιά στους διαδικτυακούς τόπους CNN (76), DEUTSCHE WELLE (112), BBC (156), FRANCE24 (89), EURONEWS (46), FOX (101) και AL JAZEERA (172). Σε αυτά τα δημοσιεύματα κατεγράφησαν 3456 απεικονίσεις κρατών και 1234 απεικονίσεις τόπων. Από αυτές, 2235 απεικονίσεις αφορούν την εικόνα της Ελλάδας ως χώρα, 450 την Λέσβο και 230 την Κω.
Χρησιμοποιήθηκε το πρωτόκολλο κωδικοποίησης State-mapping, το οποίο επικεντρώνεται στην ορατότητα της χώρας, στην αξιολόγησή της καθώς και στα ερμηνευτικά σχήματα τα οποία συγκροτούν την εικόνα της. Εξετάζεται η συγκρότηση της κρατικής εικόνας σε όρους στρατηγικής, μελοδράματος, προβλήματος, σύγκρουσης, φόβου, ελπίδας, θετικών επιδράσεων, αρνητικών επιπτώσεων καθώς και κυριαρχίας/ηγεμονικής προβολής, καθώς επίσης η μορφή του φοβικού επιχειρήματος (ρίσκο – απειλή) και το είδος του φόβου με το οποίο διασυνδέεται η χώρα.
Η εικόνα της κρίσης συνδυάζει την ορατότητα με χαμηλή αξιολόγηση. Αυτή η συνθήκη φαίνεται εν μέρει, μόνον, να ισχύει για την Ελλάδα. Η ειδησεογραφία για το προσφυγικό είναι έμπλεη ερμηνευτικών σχημάτων όσον αφορά τους πρόσφυγες, αλλά κάνει πολύ πιο περιορισμένη χρήση ερμηνευτικών σχημάτων στην πλαισίωση της κρατικής εικόνας. Για την περίπτωση της Ελλάδας, το κυρίαρχο πλαίσιο που χρησιμοποιείται είναι αυτό του προβλήματος. Γενικά, η ειδησεογραφία του προσφυγικού παράγει σε περιορισμένο βαθμό την εικόνα της κρίσης για την Ελλάδα.
Η εικόνα αυτή είναι πολύ λιγότερο έντονα αρνητική από την εικόνα που έχει παράγει η ειδησεογραφία για την Ελληνική οικονομική κρίση. Με το προσφυγικό η Ελλάδα βιώνει μίαν αρνητική κατάσταση για τη δημιουργία της οποίας δεν ευθύνεται η ίδια. Το προσφυγικό, στον βαθμό που, δευτερογενώς, θυματοποιεί και την Ελλάδα, παράγει για τη χώρα την εικόνα του άξιου βοηθείας θύματος, σε αντιδιαστολή με την οικονομική κρίση η οποία στο μεγαλύτερο μέρος έχει παράγει την εικόνα του ανάξιου βοήθειας θύματος.
Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον ότι η εικόνα αλλάζει άρδην τους τελευταίους μήνες όταν μεταβάλλεται σταδιακά η στάση των Ευρωπαίων απέναντι στην Ελλάδα και τη στάση της στην προσφυγική κρίση. Τα δημοσιεύματα πολλαπλασιάζονται με γεωμετρική πρόοδο και αποκτά προεξέχουσα θέση στη διεθνή ειδησεογραφία, καθώς χώρες όπως η Ελλάδα και η Ιταλία πλέον δεν μπορούν να συγκρατήσουν στα εδάφη τους τον όγκο των προσφυγικών ροών και οι πρόσφυγες προσπαθούν να βρουν διέξοδο προς τις πλούσιες χώρες της Ευρώπης. Επιπλέον, όσο αυξάνονται οι ψίθυροι για ενδεχόμενη έξοδο της Ελλάδας από το Σέγκεν, πληθαίνουν τα δημοσιεύματα για την πλήρη επιχειρησιακή αδυναμία της Ελλάδας να παράσχει τις αναγκαίες διευκολύνσεις στους πρόσφυγες. Οι, τουλάχιστον, ατυχείς δηλώσεις Υπουργών της κυβέρνησης περί εξαγωγής τζιχαντιστών έχουν μεγάλη ορατότητα κυρίως στα Ευρωπαϊκά ΜΜΕ, όπως φαίνεται στη διαφάνεια.
Οι επιθέσεις στο Παρίσι ξαναφέρνουν ένα κύμα επιθέσεων του Διεθνούς Τύπου στην Ελλάδα. Εκτενής αναφορά για τους ελλιπείς ελέγχους και συσχετισμός οικονομικής κρίσης και μίας χώρας υπό διάλυση με τη διαχείριση μίας τόσο δύσκολης επιχείρησης.
Έχουμε πλέον φτάσει στην περίπτωση που αφηγήσεις με αρνητικό πρόσημο επικάθονται η μία στην άλλη και λειτουργούν σωρευτικά αποδομώντας, σε συνδυασμό, πλήρως την εικόνα της χώρας στα μάτια του παγκόσμιου ακροατηρίου.
Στο επίπεδο των τόπων, η Λέσβος και η Κως έχουν αναπτύξει μία εικόνα η οποία είναι αυτοτελής ως προς την εικόνα της Ελλάδας. Η ειδησεογραφική κάλυψη των δύο νησιών έχει την απαιτούμενη ένταση, έκταση και σαφήνεια χαρακτηριστικών για να σχηματοποιήσει στο μυαλό των ακροατών μία αυτοτελή γνωσιακή δομή που αποτελεί την βάση λειτουργίας αυτοτελούς προσλαμβανόμενης εικόνας, που συγκροτείται πρωτίστως σε όρους προβλήματος.
Δύο τελευταία στοιχεία: Θα ήταν πολύ ενδιαφέρον να μελετηθεί ο διαφορετικός τρόπος αντιμετώπισης Ιταλίας και Ελλάδας από τον Διεθνή Τύπο. Και σίγουρα, αυτό δεν οφείλεται στη διαφορά αντίδρασης και στην ποιότητα της διαχείρισης της ουσίας του προβλήματος από πλευράς Ιταλίας. Η Ιταλία δουλεύει συστηματικά την εικόνα της με ολοσχερώς διαφορετικές αφηγήσεις και ακολουθεί συστηματικά τα δύο τελευταία χρόνια τις συμβουλές των ειδικών του place branding, προκειμένου να μην γίνει συσχετισμός συγκεκριμένων τόπων με τραγικά συμβάντα.
Και τέλος, τα Διεθνή ΜΜΕ δίνουν πολύ μεγαλύτερη ορατότητα στη συμβολή ΜΚΟ, Διεθνών Οργανισμών και εθελοντών απ' ό,τι τα αντίστοιχα ελληνικά.
Αναφορικά με τα ελληνικά ΜΜΕ, επικεντρωθήκαμε μόνο στον Τύπο σε ένα διάστημα σαράντα ημερών (1η Νοέμβρη έως και 10 Δεκέμβρη), εξετάζοντας τα δημοσιεύματα των εφημερίδων: ΤΑ ΝΕΑ, το Έθνος, η Εφημερίδα των Συντακτών και η Καθημερινή.
Οι ειδήσεις που επιλέγονται και το πώς παρουσιάζονται επηρεάζονται από συνιστώσες σχετικές με τα ιδιοκτησιακά καθεστώτα των ΜΜΕ, τους πολιτικούς τους συσχετισμούς, και τον έλεγχο. Άρα ο δημοσιογράφος περιορίζεται στην παρεκκλίνουσα παρουσίαση της είδησης, αφομοιώνοντας το ύφος που ταυτίζεται με το Μέσο/εργοδότη. Τα συμβατικά σχήματα στις ειδήσεις είναι προδιαγραφόμενα βάσει των πολιτικών με τρόπο που δεν αποπέμπονται τα κυρίαρχα στερεότυπα, κι έτσι διατηρείται και η προκατειλημμένη εικόνα για τους πρόσφυγες.
Τους τελευταίους αιώνες η ιστορία του λαού της Ελλάδας για παράδειγμα, είναι μια ιστορία μετακινήσεων: προσφυγιά και μετανάστευση. Αυτές οι αέναες μετακινήσεις συνθέτουν μια ιστορία κοινή για όσους ζουν σ' αυτό τον τόπο. Πόσοι γνωρίζουν αυτή την πραγματικότητα και πόσο η εκπαίδευση και η παιδεία (παιδεία που μεταδίδεται και από τα ΜΜΕ) συμβάλλει στη μετάδοση αυτής της μνήμης;
Ο ορισμός της είδησης βασίζεται στην κρατούσα εικόνα του ισχυρού που καθορίζει ποια είναι τα κοινωνικά προβλήματα. Προσέγγιση που διασαφηνίζει πως η μορφή του λόγου κρίνει σημαντικά την εθνική προκατάληψη και ξενοφοβία καθώς η πεποίθηση των κοινωνιών προς τους πρόσφυγες πλάθεται έντονα από την κοινή, δημόσια κι επαναλαμβανόμενη χρήση της γλώσσας. Ο τίτλος φιλοκυβερνητικής εφημερίδας «Προσφυγικός εφιάλτης» δε διαφέρει καθόλου από άλλους, φανερά, ξενοφοβικούς και είναι πολύ πιο επικίνδυνος σε βάθος χρόνου. Ο τρόπος που ασκείται η χρήση του λόγου στην είδηση συνθέτει κοινωνική και γνωστική πρακτική με την αρνητικότητα στην παροχή της είδησης να ενέχει την κυρίαρχη κουλτούρα με κωδικοποιήσεις στο πως δομείται ένα κείμενο σχετικό με την κάθε είδηση.
Δε γίνεται καμία διάκριση μεταξύ μεταναστών, προσφύγων, αιτούντων άσυλο οπότε άνευ σημασίας να σημειώσω ότι ουδείς λόγος γίνεται για άλλες πιο ευαίσθητες διακρίσεις όπως οι ανήκοντες στις γκρίζες ζώνες, οι ανέφικτοι επιστροφείς, οι κλιματικοί μετανάστες, οι πρόσφυγες λόγω σεξουαλικής ταυτότητας.
Η ελληνική δημοσιογραφία επικεντρώνεται στο θέμα «Πρόσφυγας» μόνο από τη σκοπιά των προβλημάτων: αυτοί που έρχονται να επιτείνουν την ανεργία, αυτοί που για το χατήρι τους σπαταλούνται πόροι σε μία εποχή δεινής οικονομικής κρίσης, η επιδότηση ενοικίου και η πρόσβαση στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, δυνατότητες που στερείται εγχώριος πληθυσμός.
Για τα ελληνικά ΜΜΕ καλός ξένος ήταν, ανέκαθεν, ο πλούσιος επενδυτής από το εξωτερικό: η ουσία του στερεότυπου αναλλοίωτη, η έκφανση αλλάζει: ο θείος από την Αμερική έχει γίνει σήμερα ο Καταριανός επενδυτής.
Ακόμα και η θετική ειδησεογραφία για τη φιλανθρωπία των κατοίκων και την αποτελεσματικότητα των τοπικών αρχών αναπαράγει την εικόνα του προβλήματος. Τα νησιά αυτά μετά το πέρας της προσφυγικής κρίσης χρειάζονται συστηματικές προσπάθειες αποκατάστασης της εικόνας τους με ολοσχερώς διαφορετικές αφηγήσεις.
Στα δημοσιεύματα πρωταγωνιστής είναι το ατομικό ανθρώπινο δράμα (η εικόνα του μικρού Αϋλάν κάνει τον γύρο του κόσμου, όπως και η αφήγηση του Σύρου πατέρα ο οποίος γυρνά στη Συρία να θάψει τα πνιγμένα παιδιά του, δηλώνοντας ότι δε θα επιστρέψει στην Ευρώπη αφού η προσπάθειά του ήταν συνδεδεμένη με την επιθυμία του να παράσχει μια καλύτερη ζωή στα παιδιά του, λόγος ο οποίος πλέον εξέλειψε) και όχι οι συνολικές ανθρωπιστικές επιπτώσεις της κρίσης και οι διεθνείς διαστάσεις του ζητήματος. Η πλαισίωση είναι σχεδόν πάντα προσωποποιημένη, δραματοποιημένη και συγκινησιακή.
Τα τελευταία χρόνια, λόγω της οικονομικής κρίσης, δεν υπάρχουν στα ελληνικά ΜΜΕ δημοσιογράφοι εξειδικευμένοι στα Ανθρώπινα Δικαιώματα.
Το εκπαιδευτικό σύστημα, η κοινωνία, τα ΜΜΕ, οι πολιτικές πρακτικές και όσοι διαμορφώνουν κουλτούρα, φέρουν το βάρος της ευαισθητοποίησης της ελληνικής κοινής γνώμης σε ζητήματα προσφυγιάς και μετανάστευσης και να αναγνωρίζουν τον πλουτισμό και δυναμισμό που προκύπτει μέσα από τη συνδιαλλαγή με τον «ξένο». Τα ΜΜΕ ελάχιστα προωθούν τέτοια κουλτούρα, με μια υπολανθάνουσα λειτουργία.

 

1061122 966322560127971 1166160711 n

Copyright © 2012. www.mariayannakaki.gr | Όλα τα νέα σήμερα newspolis.gr | Designed by Shape5.com

Η επίσημη ιστοσελίδα της Μαρίας Γιαννακάκη | υποψηφιοι, Αττική, περιφέρεια, Παρέμβαση, για την Αττική, Β' Πειραιά, Κορυδαλλός, Κερατσίνι, Νίκαια, Δραπετσώνα, Αγ. Ιωάννης, Ρέντης, Πέραμα, Πειραιάς, Ανθρώπινα, δικαιώματα, LGBT, ισότητα, Εξωτερική, πολιτική, Εθνική Άμυνα, Τουρκία, Κύπρος, Κυπριακό, Ευρωπαϊκή, Ένωση, ομοφυλόφιλοι, Ρομά