Ενημέρωση Αρθρογραφία Παγκόσμια Ημέρα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και Υποχρεωτικός Εμβολιασμός, άρθρο στο tvxs.gr
Από την αρχή της πανδημίας, άπαντες συμφωνούν ότι βιώνουμε πρωτοφανείς περιορισμούς που έχουν παραβιάσει, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, όλα τα βασικά ατομικά, πολιτικά και κοινωνικοοικονομικά δικαιώματα και έχουν περιορίσει τη δημοκρατία και το ερώτημα που ανακύπτει είναι αν αυτοί βρίσκονται εντός της Αρχής της νομιμότητας και του κράτους δικαίου.
Η συζήτηση οξύνθηκε από την εμφάνιση των εμβολίων και μετά. Από τo «εμβολιαστικό απαρτχάιντ» και τον «εμβολιαστικό εθνικισμό», μέχρι και τη διανομή εμβολίων σε πληθυσμούς κατειλημμένων περιοχών, τα ζητήματα σχετικά με την πρόσβαση στα εμβόλια δεν έπαψαν να απασχολούν τον ακαδημαϊκό χώρο. Στο πλαίσιο αυτό έχει προκύψει και το ερώτημα του κατά πόσο το μέτρο του υποχρεωτικού εμβολιασμού είναι συμβατό με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΣΔΑ).
Η καινοτομία της ΕΣΔΑ δεν είναι ο κατάλογος των δικαιωμάτων που κατοχυρώνει, αλλά το γεγονός πως για πρώτη φορά προβλέφθηκε από κείμενο του διεθνούς δικαίου η ύπαρξη ενός δικαιοδοτικού μηχανισμού, του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ), υπεύθυνου να προασπίσει τα προβλεπόμενα δικαιώματα σε περίπτωση παραβίασής τους. Το ΕΔΑΔ μέσα από την πλούσια νομολογία του κατάφερε να εμπλουτίσει το στοιχειώδες κείμενο προστασίας της ΕΣΔΑ, συμβάλλοντας μέσα από την λεπτομερειακή και ενδελεχή περιπτωσιολογία του στην συμπλήρωση των κενών της.
Μέσα από τη διαρκή εξελισσόμενη νομολογία του έχει οδηγήσει και στην αύξηση της νομικής σημασίας της ΕΣΔΑ. Όπως άλλωστε τόνισε το ΕΔΑΔ σε απόφαση του, οι αποφάσεις του δεν εξαντλούνται στην επίλυση συγκεκριμένων διαφορών που άγονται ενώπιον τους αλλά χρησιμεύουν «γενικότερα για να διευκρινίζουν, να διαφυλάττουν και να αναπτύσσουν το κανονιστικό περιεχόμενο της Σύμβασης, συμβάλλοντας έτσι στον σεβασμό και στην τήρηση εκ μέρους των κρατών των υποχρεώσεων που έχουν αναλάβει (αποφάσεις της 18.1.1978 Ιρλανδία κατά Ηνωμένου Βασιλείου και της 24.7.2003 υπόθεση Karner κατά Αυστρίας).
Το ΕΔΑΔ έχει αναφερθεί στον υποχρεωτικό εμβολιασμό κατά του COVID-19 αποκλειστικά σε απορριπτικές αποφάσεις επί αιτήσεων χορήγησης ασφαλιστικών μέτρων. Δεδομένου, ωστόσο, ότι σε αυτές δεν κρίθηκαν οι προσφυγές επί της ουσίας, οι αποφάσεις δεν συμβάλλουν ουσιαστικά στην απάντηση του ερωτήματος.
Αρχικά, θα πρέπει να απαντηθεί το ερώτημα του κατά πόσο το μέτρο του υποχρεωτικού εμβολιασμού παραβιάζει κάποιο δικαίωμα που προβλέπεται στην ΕΣΔΑ. Τον περασμένο Απρίλιο, το τμήμα Ευρείας Σύνθεσης του ΕΔΑΔ προχώρησε ένα βήμα παραπέρα, τονίζοντας ότι καθαυτή η υποχρέωση εμβολιασμού και η ύπαρξη άμεσων συνεπειών σε περίπτωση μη συμμόρφωσης συνιστούν παρέμβαση στο προστατευόμενο δικαίωμα από το Άρθρο 8 παρ. 1 της ΕΣΔΑ (Vavřička και άλλοι κατά Τσεχικής Δημοκρατίας, παρ. 263-264). Με άλλα λόγια, το γεγονός ότι ο υποχρεωτικός εμβολιασμός κατά του COVID-19 αποτελεί παρέμβαση στο δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής ζωής, όπως αυτό ενσωματώνεται στο Άρθρο 8 παρ. 1 της ΕΣΔΑ είναι αδιαμφισβήτητο.
Στο ίδιο πλαίσιο, το άρθρο 5 της Σύμβασης του Οβιέδο κατοχυρώνει την αυτονομία του προσώπου, η οποία συνεπάγεται την αδυναμία της φυσικής επέμβασης στο σώμα ενός προσώπου χωρίς τη θέλησή του ή μόνο μετά από την ενημερωμένη συναίνεσή του. Άρα, η υποχρεωτικότητα με φυσικό εξαναγκασμό, με την επενέργεια τρίτου, είναι μια πράξη ανεπίτρεπτη και παράνομη.
Ωστόσο, δεδομένου ότι το Άρθρο 8 της ΕΣΔΑ δεν είναι απόλυτο, αλλά τελεί υπό τους περιορισμούς που αναγράφονται στην δεύτερη παράγραφο του ίδιου άρθρου, το επόμενο βήμα για τον έλεγχο της συμβατότητας του μέτρου με την ΕΣΔΑ είναι ο έλεγχος του κατά πόσο η παρέμβαση (ήτοι ο υποχρεωτικός εμβολιασμός κατά του COVID-19) δικαιολογείται βάσει κάποιου/-ων λόγου/-ων που αναφέρονται στην ρήτρα περιορισμών του Άρθρου 8 παρ. 2, δηλ. αν το προβλεπόμενο υπό του νόμου μέτρο αποτελεί μέτρο το οποίο, σε μία δημοκρατική κοινωνία, είναι αναγκαίο για την υγεία και την προστασία των δικαιωμάτων των άλλων.
Στη πρόσφατη απόφασή του, Vavřička και άλλοι κατά Τσεχικής Δημοκρατίας, στην οποία το τμήμα Ευρείας Σύνθεσης του ΕΔΑΔ ήλεγξε τη συμβατότητα του υποχρεωτικού εμβολιασμού παιδιών με την ΕΣΔΑ, το Δικαστήριο διευκρίνισε και ανέπτυξε περαιτέρω μια σειρά κριτηρίων για την εκτίμηση της αναγκαιότητας του μέτρου του υποχρεωτικού εμβολιασμού σε μία δημοκρατική κοινωνία. Το ΕΔΑΔ αναγνώρισε ότι σε θέματα υγειονομικής περίθαλψης οι εγχώριες Αρχές είναι σε καλύτερη θέση να αξιολογήσουν την αναγκαιότητα του εμβολιασμού, γεγονός που δείχνει ότι θα τους αναγνώριζε αντίστοιχα ευρύ περιθώριο εκτίμησης στο πλαίσιο μίας πανδημίας, όπως η παρούσα.
Στην έν θέματι υπόθεση, το Δικαστήριο κλήθηκε να εξετάσει και την συμβατότητα της επιβολής του υποχρεωτικού εμβολιασμού με το Άρθρο 9 της ΕΣΔΑ, δεδομένου ότι οι προσφεύγοντες ισχυρίστηκαν ότι το μέτρο παραβίαζε την ελευθερία της σκέψης και της συνείδησής τους. Στην απόφασή του, το Δικαστήριο τόνισε ότι δεν εμπίπτουν όλες οι απόψεις ή πεποιθήσεις στο πεδίο προστασίας του Άρθρου 9 και ότι προκειμένου να εμπίπτει μία πεποίθηση σε αυτό, θα πρέπει να χαρακτηρίζεται από επαρκή πειστικότητα, σοβαρότητα, συνοχή και σπουδαιότητα (παρ. 332-334). Το ΕΔΑΔ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι προσφεύγοντες δεν κατάφεραν να τεκμηριώσουν ότι η κριτική τους γνώμη για τον εμβολιασμό προστατεύεται από το Άρθρο 9 της ΕΣΔΑ ( παρ. 337).
Σε ανάλογη υπόθεση, το Συμβούλιο της Επικρατείας εξέδωσε τη σημαντικότατη απόφαση 2387/2020, με την οποία δέχτηκε ότι «η αξίωση του μη εμβολιασμού αντίκειται στην Αρχή της ισότητας, επειδή κάποιος αρνούμενος να εμβολιαστεί και επικαλούμενος ότι δεν διατρέχει ατομικό κίνδυνο, έχει το προνόμιο ότι διαβιώνει σε ένα ασφαλές περιβάλλον που οφείλεται στο γεγονός ότι άλλα πρόσωπα του περιβάλλοντος του έχουν εμβολιαστεί. Με αυτόν τον τρόπο το δικαστήριο στάθμισε τα δύο δικαιώματα, το ατομικό δικαίωμα στην υγεία, που κατοχυρώνεται στο άρθρο 7 §2 του Σ. με την υποχρέωση της Πολιτείας για την προστασία της δημόσιας υγείας, που κατοχυρώνεται στο άρθρο 21 §3 του Σ.
Στο ίδιο συμπέρασμα οδηγεί και η Σύμβαση του Οβιέδο που επιτρέπει, στο άρθρο 26 τη θέσπιση περιορισμών στην άσκηση των δικαιωμάτων «…για την προστασία της δημόσιας υγείας…».
Ο υποχρεωτικός εμβολιασμός, λοιπόν, δεν αντίκειται στην ΕΣΔΑ ούτε στο Σύνταγμα υπό τις προϋποθέσεις και τα κριτήρια που θέτει το ΕΔΑΔ. Όμως μία συντεταγμένη και δημοκρατική Πολιτεία οφείλει να εξαντλήσει όλα τα πρόσφορα μέσα πειθούς πριν καταλήξει σε αυτό το μέτρο. Μέσω εκστρατειών στοχευμένης ενημέρωσης και εαυσθητοποίησης οφείλει να ενθαρρύνει τον εκούσιο εμβολιασμό, πείθοντας πρωτίστως τους πολίτες ότι πρόκειται για ένα προνόμιο, κατάκτηση της Επιστήμης και νίκη του Ορθολογισμού και του Διαφωτισμού.
Όπως τονίζουν και τα ψηφίσματα 2361 (2020) και 2383 (2021) της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συμβουλίου της Ευρώπης, οι πολίτες οφείλουν να είναι πλήρως και πλουραλιστικά ενημερωμένοι, οι παρεχόμενες πληροφορίες πρέπει να είναι στοχευμένες και προσαρμοσμένες σε κάθε ηλικιακή, μορφωτική και επαγγελματική ομάδα και μάλιστα η ενημέρωση πρέπει να βασίζεται σε επιστημονικά στοιχεία που επικαιροποιούνται συνεχώς, με –εθνικής, περιφερειακής ή τοπικής κλίμακας– εκστρατείες. Η Πολιτεία οφείλει να κάνει επίκληση στο αίσθημα αλληλεγγύης των πολιτών, κάνοντας σαφές ότι ο εμβολιασμός προσφέρει όχι μόνο προστασία στον εμβολιαζόμενο άτομο αλλά και στην κοινότητα, μέσω της ανοσίας της αγέλης αλλά και της μη επιβάρυνσης του συστήματος υγείας.
Τα μέτρα πρέπει να στοχεύουν στην ενθάρρυνση και όχι να είναι τιμωρητικά. Διοικητικά μέτρα, όπως αυτά που είδαμε προσφάτως για τους ανεμβολίαστους άνω των 60 ετών, πέραν του ότι διχάζουν, εντείνουν τη δυσπιστία έναντι των εμβολίων.
