Ελλάδα και Κύπρος στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο μέσα από τα έγγραφα του Foreign Office, άρθρο στην εφημερίδα Πολίτης (Κύπρος)

Λεπτομέρειες

Δημιουργηθηκε στις Κυριακή, 30 Οκτωβρίου 2022 12:57

Το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου βρίσκει μέρος του Κυπριακού λαού να τρέφει αισθήματα συμπάθειας προς το αντίπαλο δέος της Μεγ. Βρετανίας, τον Άξονα, αισθήματα τα οποία εξανεμίσθηκαν, όταν η Ιταλία επιτέθηκε στην Ελλάδα, την 28η Οκτωβρίου 1940. Χαρακτηριστικό το σύντομο ρεπορτάζ της εφημερίδας Πάφος, στις 30 Οκτωβρίου 1940, με αναφορά τόσο σε ελληνικό όσο και σε τουρκικό πληθυσμό

Η είδησις περί κηρύξεως του πολέμου υπό της Ιταλίας εναντίον της Ελλάδος προκάλεσε βαθείαν συγκίνησιν εις τον Ελληνικόν και Τουρκικόν πληθυσμόν της Κύπρου. Διαδηλώσεις έλαβον χώραν είς διαφόρους πόλεις τής Κύπρου αίτινες και εσημαιοστολίσθηοαν. Πλείστοι νέοι εξέφρασαν τήν επιθυμίαν να εγγραφούν ως εθελονταί εις τον ελληνικόν στρατόν και πλήθος τηλεγραφημάτων εκφραζόντων τα αισθήματα του Κυπρ. λαού εστάλη εις το ελληνικόν Προξενείον. Εις την πόλιν μας [σ.σ. Πάφος] κατά την νύχτα της Τρίτης νεαροί διαδηλωταί περιήλθαν τας οδούς ψάλλοντες τους εθνικούς ύμνους Μ. Βρεττανίας και Ελλάδος και άλλα ενθουσιώδη άσματα και ζητωκραυγάζοντες υπέρ της Αγγλίας, της Ελλάδος και της Τουρκίας.

Από τα έγγραφα του Βρετανικού Υπουργείου Εξωτερικών προκύπτει ότι, τον Απρίλιο του 1941^, ο Τσουδερός είχε προτείνει στην βρετανική κυβέρνηση να δοθεί η Κύπρος στον Γεώργιο Β’ ως «προσωπικό δώρο» για να αναθαρρήσουν οι Έλληνες. Σύμφωνα με την πρόταση του Τσουδερού, ο Γεώργιος Β’ θα κυβερνούσε την Κύπρο, κατά τη διάρκεια του πολέμου μέσω των υφισταμένων στο νησί βρετανικών αρχών και ο ίδιος, εγκαταλείποντας την Κρήτη, θα πήγαινε σε ένα μέρος που θα ήταν υπό την κυριαρχία του και όχι φιλοξενούμενος. OPalairet άμεσα ενημέρωσε τόσο τον Τσουδερό, όσο και τον Γεώργιο Β’ ότι η πρόταση δεν του φαινόταν ρεαλιστική, άλλωστε οι βρετανικές αρχές είχαν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η Κύπρος δεν κινδύνευε λιγότερο από την Κρήτη και ότι δε θα μεταβίβαζε την πρόταση στην βρετανική κυβέρνηση.[1] Τρεις μέρες αργότερα οι προϊστάμενοί του στο Υπουργείο τον συγχαίρουν για τον άψογο χειρισμό του θέματος «η παρούσα στιγμή, όταν ενδέχεται η Κύπρος να υποστεί επίθεση, είναι σε κάθε περίπτωση εντελώς ακατάλληλη για να αντιμετωπιστεί η πιθανότητα να δοθεί το νησί στην Ελλάδα»[2], ενώ τρεις μήνες αργότερα, σε εσωτερικό έγγραφο του Υπουργείου, το Κυπριακό κατατάσσεται ανάμεσα στα σημαντικότερα «ελληνικά προβλήματα» που έχει να αντιμετωπίσει η βρετανική κυβέρνηση[3]

Λίγους μήνες αργότερα, ο Eden προέβη σε αυστηρές συστάσεις στον Τσουδερό γιατί, με την ομιλία του στην Κυπριακή Παροικία του Λονδίνου στις 15 Νοεμβρίου 1941, προκάλεσε αμηχανία στην βρετανική κυβέρνηση και αναστάτωση στο νησί, όταν δημοσιεύτηκε στις εφημερίδες και ο Κυβερνήτης θεώρησε απαραίτητη την έκδοση ανακοινωθέντος όπου θα ξεκαθαριζόταν ότι δε γίνονται διαπραγματεύσεις για την παραχώρηση του νησιού. Ο Τσουδερός προσπάθησε να διασκεδάσει τις εντυπώσεις, λέγοντας ότι δεν έκανε τίποτα άλλο παρά να παρουσιάσει, με γλώσσα ποιητική, την μαρτυρική Ελλάδα, συνοδευόμενη από τις κόρες της, μεταξύ των οποίων περιέλαβε την Κύπρο και την ελληνική Μακεδονία. Σημείωσε μάλιστα, ότι η Χάρτα του Ατλαντικού δίνει στην Ελλάδα περιθώρια να ανακινήσει το ζήτημα μετά τον πόλεμο. Ο Eden έκλεισε το θέμα προτρέποντάς τον να μην κάνει ξανά κανένα ανάλογο υπαινιγμό στις δημόσιες ομιλίες του.[4] Μάλιστα, με επιστολή του προς τον Sargent, ο Τσουδερός, τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους, θα διευκρινίσει ότι το ανακοινωθέν του κυβερνήτη αναφορικά με την απουσία οποιασδήποτε διαπραγμάτευσης για το Κυπριακό δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, αφού ό Γεώργιος Β’ τον είχε ενημερώσει ότι το ζήτημα είχε συζητηθεί ανάμεσα στον Eden και τον Κορυζή, στις αρχές του 1941, όταν και συμφώνησαν να συνεχιστούν οι συζητήσεις μετά τον πόλεμο.[5] Η βρετανική διπλωματία ούτε καν απάντησε στην επιστολή Τσουδερού, παρόλο που στην εσωτερική αλληλογραφία σημειώνεται ότι «η ομιλία της 15^ης Νοεμβρίου χρησιμοποιήθηκε από τη γερμανική προπαγάνδα εναντίον της ελληνικής και της βρετανικής κυβέρνησης»[6]

Μέσα σε αυτό το τεταμένο κλίμα, τον Φεβρουάριο του 1942, ο κυβερνήτης πληροφορεί το Υπουργείο Αποικιών ότι ο Δήμαρχος Λευκωσίας ερωτά εάν η κυβέρνηση της Κύπρου είναι διατεθειμένη να επιτρέψει το σχηματισμό στρατιωτικού τμήματος, που θα καταταγεί στις ελληνικές ένοπλες δυνάμεις[7], ερώτημα που απορρίπτεται, σε πολύ έντονο ύφος, δύο μήνες αργότερα, και ο Κυβερνήτης καλείται να πληροφορήσει το Δήμαρχο Λευκωσίας ότι «το καθήκον των Κυπρίων που επιθυμούν να υπηρετήσουν στις ένοπλες δυνάμεις , είναι να καταταγούν στο βρετανικό Σύνταγμα Κύπρου. Η Βρετανική κυβέρνηση δεν είναι διατεθειμένη να συμφωνήσει με την κατάταξη Κυπρίων, οι οποίοι είναι Βρετανοί υπήκοοι, στις ένοπλες δυνάμεις οποιουδήποτε άλλου κράτους»[8]

Τον Μάρτιο του 1943, ο SirR.W. Leeper, Πρεσβευτής της Βρετανίας στην ελληνική κυβέρνηση, προτείνει στο Υπουργείο του, να εγκατασταθούν οι Γεώργιος Β’ και η κυβέρνηση Τσουδερού στην Κύπρο, ώστε να γίνει αποτελεσματικότερη η βρετανική στήριξη προς την ελληνική κυβέρνηση[9], πρόταση η οποία απορρίφθηκε άμεσα, αφού κρίθηκε ότι δεν είναι κατάλληλη η στιγμή να ανακινηθεί το Κυπριακό ζήτημα[10] Η παρούσα πρόταση δε μπορεί να ιδωθεί αποκομμένη από τα τεκταινόμενα στην Ελλάδα, αφού αυτή ακριβώς η χρονική περίοδος συμπίπτει με μεγάλες επιτυχίες του ΕΛΑΣ που σηματοδοτούν την πρωτοκαθεδρία του στην ελληνική αντίσταση, γεγονός που δε λανθάνει της προσοχής των Βρετανών οι οποίοι ανησυχούν τα μάλα για την κατάσταση στην μεταπολεμική Ελλάδα.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει, τέλος, ο χειρισμός εξαιρετικά ενωτικού τηλεγραφήματος του ΑΚΕΛ προς το σύνολο των αντιστασιακών Οργανώσεων που δρούσαν, στην Ελλάδα, τον Απρίλιο του 1944: O Talbot-Rice ενημέρωσε τον Howard ότι ο Ανώτατος στρατιωτικός Διοικητής της Μεσογείου έλαβε τηλεγράφημα του ΑΚΕΛ με το οποίο του ζητήθηκε να μεταφέρει στον ΕΛΑΣ, τον ΕΔΕΣ και την ΕΚΚΑ «τον αδερφικό χαιρετισμό του Κόμματος, επ’ ευκαιρία της Εθνικής Εορτής της 25ης Μαρτίου, καθώς και τις ευχές του για την γρήγορη ήττα των Γερμανών και την πλήρη απελευθέρωση της Ελλάδας». Ο Leeper θεώρησε ότι θα αποτελούσε κακό προηγούμενο η διαβίβαση του μηνύματος στην Ελλάδα και ως εκ τούτου, το τηλεγράφημα αποσιωπήθηκε και δεν παραδόθηκε ποτέ.[11] Είναι προφανές ότι η βρετανική Διοίκηση δεν επιθυμούσε να παρουσιαστεί το ΑΚΕΛ ως μία πατριωτική δύναμη που δρούσε απόλυτα στο πνεύμα της συμμαχίας του πολέμου.

[1] Palairet προς F.O, Τηλεγράφημα 25 (απόρρητο), 3 Μαΐου 1941, F.O 371/29884/R4843

[2] F.O προς Palairet, Τηλεγράφημα 950 (απόρρητο), 6 Μαΐου 1941, F.O 371/29884/R4843

[3] Μνημόνιο Warner, 11 Ιουλίου 1941, F.O 371/29840/R7038

[4] Συνάντηση Τσουδερού-Eden, 25 Νοεμβρίου 1941, F.O 371/29838/R10333

[5] Τσουδερός προς Sargent, 23 Δεκεμβρίου 1941, F.O 371/29838/R10843

[6] Ανταλλαγή απόψεων Sargent, CadoganEden, $ Ιανουαρίου 1942, F.O 371/29838/R10843 

[7] Κυβερνήτης Κύπρου προς Υπουργό Αποικιών Βρετανίας, Τηλεγράφημα 74 (απόρρητο), 20 Φεβρουαρίου 1942, F.O 371/33172/R1391

[8] Υπουργός Αποικιών Βρετανίας προς Κυβερνήτη Κύπρου, Τηλεγράφημα 120 (απόρρητο), 3 Απριλίου 1942, F.O 371/33172/R1391

[9] R. Leeper, 4 Μαρτίου 1943, F.O 371/37194/R2099

[10] 6 Μαρτίου 1943, F.O 371/37194/R2099

[11] Talbot-Rice προς Howard, Αριθμ. EGB/GR/71130, 4 Απριλίου 1944, F.O 37/1/43757/R5508