"Εάν η απώλεια, στο πλαίσιο του δημόσιου βίου, έχει συνάρτηση με την προσφορά, η απώλεια της Αλίκης Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου αφήνει ένα μεγάλο κενό τόσο στον νομικό κόσμο όσο και στον αγώνα για τα ανθρώπινα δικαιώματα, σε μια εποχή που αμφισβητούνται κατακτήσεις δεκαετιών. Η Ακαδημαϊκός Γιωτοπούλου – Μαραγκοπούλου υπήρξε διαχρονικά μια υπερβατική προσωπικότητα που όχι μόνο υπηρέτησε τα θεσμικά καθήκοντα που, κατά καιρούς, της ανατέθηκαν, σε απόλυτο βαθμό αλλά ξεπέρασε τα εσκαμμένα της εποχής και της επιστήμης της διευρύνοντας τους ορίζοντες της κοινωνίας μας.
Αν τελικά τα λόγια αποδεικνύονται φτωχά για να περιγράψουν αυτή την χαρισματική και λαμπερή προσωπικότητα, επιτρέψτε μου να σημειώσω ότι, η Αλίκη Γιωτοπούλου – Μαραγκοπούλου υπήρξε μια δασκάλα για όλους μας όσους την γνωρίσαμε και παρακολουθήσαμε το έργο και τις παρεμβάσεις της. Με την Κερκυραϊκή αρχοντιά και την πολιτιστική κληρονομιά των Επτανήσων που κουβαλούσε από την γενέτειρα της, αγωνίστηκε με σθένος και ακούραστα για περισσότερη δημοκρατία και ουσιαστική ισότητα των φύλων. Υπήρξε υποδειγματικά ασυμβίβαστη και αταλάντευτη στις αρχές της προάσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατά την διάρκεια όλου του βίου της (Ναι. Ήμουνα γεννημένη μαχητής. Είναι DNA αυτό. Δεν είναι αξία μου, είμαι μαχητής γεννημένη). Αποτέλεσε πρότυπο και θα συνεχίσει να είναι παράδειγμα για τις νεότερες γενιές.
Σπούδασε σε μια εποχή που η σπουδές δεν ήταν δεδομένες για την γυναίκα. Ας αναλογιστούμε μόνο ότι ο αναλφαβητισμός στις Ελληνίδες, παρόλο που το 1834 είχε κατοχυρωθεί με διάταγμα η υποχρεωτική συμμετοχή των Ελληνίδων στη δημόσια δημοτική εκπαίδευση, έφτανε στο 93% στα τέλη του 19ου αιώνα. Στις αρχές του 20ου αιώνα, επικρατούσε το μοντέλο της πατριαρχικής οικογένειας και θεωρείτο περιττό για τη γυναίκα να μορφωθεί, αφού τα καθήκοντά της περιορίζονταν μόνο στο νοικοκυριό και στην ανατροφή των παιδιών. Ορισμένα εύπορα κορίτσια, που συνέχιζαν την εκπαίδευση τους μετά το δημοτικό, παρακολουθούσαν ιδιωτικά μαθήματα (όπως και η ίδια η Αλίκη) που το περιεχόμενό τους περιοριζόταν στο τρίπτυχο προετοιμασία για καλή σύζυγος, μητέρα και οικοδέσποινα. Μόλις το 1929 θεσμοθετήθηκε η ισότιμη πρόσβαση των γυναικών στο δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα. Αυτή η χρονιά αποτέλεσε σταθμό για την εκπαίδευση των γυναικών στη Ελλάδα διότι επιτέλους πραγματοποιήθηκε η εξομοίωση της εκπαίδευσης των κοριτσιών με την αντίστοιχη των αγοριών. Η προοπτική των σπουδών, θεσμικά τουλάχιστον κατοχυρωμένα, βρίσκει την Αλίκη Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου σε ηλικία 12 ετών (ή ίδια δήλωνε «σουφραζέτα» από τα 11). Και εδώ οφείλουμε να αναφέρουμε προφανώς την στήριξη του πατέρα της Αλίκης, νομικού Παναγιώτη Γιωτόπουλου στην ακαδημαϊκή της πορείας. «Ένας άνθρωπος πολύ ευρειών αντιλήψεων και πολύ δημοκρατικός και στη δράση του στη ζωή, αλλά και στην οικογένεια μέσα», όπως τον περιέγραφε η ίδια.
Οι νομικές της σπουδές, σε ηλικία μόλις 16 ετών (1933) στο ακόμα ανδροκρατούμενο Πανεπιστήμιο Αθηνών ενδυνάμωσαν τον χαρακτήρα της και διαμόρφωσαν τις απόψεις της για την ισότητα των φύλων (Εις τη Νομική Σχολή ήμασταν δέκα γυναίκες και εκατοντάδες αγόρια... Οι καθηγητές μας μεταχειρίζονταν, -ιδίως ο Μαριδάκης, που ήτανε αντιφεμινιστής φοβερός- ειρωνικά και απλώς ανεκτικά.). Στα ακαδημαϊκό περιβάλλον σφυρηλατεί την φεμινιστική της ιδεολογία. Σύμφωνα με τα ίδια της τα λόγια, «σκοπός του φεμινισμού είναι πλέον η μεταβολή σε πράξη ζωής των κανόνων για την ισότητα που έχουν ήδη νομοθετηθεί. Και ο αγώνας αυτός δεν είναι καθόλου μικρός γιατί το αντρικό κατεστημένο δύσκολα υιοθετεί τις νέες αρχές». Αυτό τον μεγάλο αγώνα έδωσε η Αλίκη με την στάση ζωής της.
Η Αλίκη Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου έχει να μετρήσει πολλές πρωτιές στην ζωή της και πολλούς επαίνους. Διεθνή βραβεία και αναγνώριση, μεταπτυχιακές σπουδές στο ποινικό δίκαιο και στην εγκληματολογία στη Ρώμη, αγόρευση ως διδάκτορας στο πανεπιστήμιο της Γενεύης, αντιπρόεδρος του δικηγορικού συλλόγου Αθηνών (1974-76), τακτική καθηγήτρια Εγκληματολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο (1976) και βέβαια η πρώτη Ελληνίδα Πρύτανης σε ελληνικό πανεπιστήμιο (Πάντειο, 1979-1980 και 1983-1984). Μέλος του ΔΣ της Διεθνούς Εταιρίας Εγκληματολογίας. Ιδρύτρια της Ελληνικής Εταιρίας Εγκληματολογίας της οποίας υπήρξε και Πρόεδρος, αντιπρόεδρος του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών. Πρόεδρος της Διεθνούς Ένωσης Γυναικών (1989-1996), και Πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής της Ελλάδας για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου(2000-2006). Από το 1965 μέχρι την Απριλιανή Δικτατορία διηύθυνε το περιοδικό «Ο Αγώνας της Γυναίκας», που εξέδιδε ο Σύνδεσμος για τα Δικαιώματα της Γυναίκας. Διετέλεσε πρόεδρος του Συνδέσμου μετά την πτώση της δικτατορίας.
Θα σταθώ ωστόσο λίγο παραπάνω στην συμμετοχή της στην επιστημονική επιτροπή που συνέταξε το νόμο για την ισότητα των φύλων (N. 1329/1983, Εφαρμογή της Συνταγματικής Αρχής της Ισότητας Ανδρών και Γυναικών στον Αστικό Κώδικα, τον Εισαγωγικό του Νόμο, την Εμπορική Νομοθεσία και τον Κώδικά Πολιτικής Δικονομίας, καθώς και μερικός εκσυγχρονισμός των Διατάξεων του Αστικού Κώδικα που αφορούν το Οικογενειακό Δίκαιο ). Η συμβολή της υπήρξε σπουδαία για έναν, πλέον, ιστορικό νόμο που για πρώτη φορά θωράκισε τα δικαιώματα της γυναίκας μέσα στον έγγαμο βίο. Αν σήμερα όλα αυτά φαντάζουν πολύ μακρινά και δεδομένα, μόλις μέχρι το πρόσφατο 1983 η γυναίκα ήταν υποχρεωμένη να φέρει αναγκαστικά το επίθετο του συζύγου της, ουσιαστικά να του ανήκει. Ο νόμος αυτός τακτοποιούσε ακόμα και παλαιότερους από την εφαρμογή του γάμους, όπως το δικαίωμα στις ήδη παντρεμένες γυναίκες να ανακτήσουν, προαιρετικώς, το πατρικό τους επώνυμο, αλλά ακόμα και την διατήρηση του συζυγικού επιθέτου μετά την λήξη του γάμου, εάν με αυτό είχαν αποκτήσει επαγγελματική ή καλλιτεχνική φήμη! Ο νόμος αυτός τακτοποίησε και εξίσωσε την ισότιμη θέση της γυναίκας μέσα στον γάμο σε πολλά ακόμα ζητήματα όπως την συζυγική στέγη, την επιμέλεια των ανήλικων παιδιών, την διατροφή και την περιουσία όπως και του μέτρου της αμοιβαίας ευθύνης. Ήταν ένας νόμος που ήρθε σαν αποτέλεσμα δεκαετιών αγώνων του φεμινιστικού κινήματος που πρωτοστάτησε η Αλίκη Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου και τον υπέγραψε με το έργο και την ίδια της την ζωή (Ήμουνα κι εγώ μέσα σε αυτήν την επιτροπή που συνέταξε το Οικογενειακό δίκαιο και ήμασταν αρκετές γυναίκες μέσα, αντιπρόσωποι γυναικείων οργανώσεων. Αυτό το πρώτης τάξεως νομοθέτημα δεν θα ήταν έτσι αν δεν ήμασταν κι εμείς μέλη της Συντακτικής Επιτροπής).
Θα ήθελα να κλείσω την παρουσίαση αυτή με τα λόγια της για μια ακόμα φορά: «Για τα 90 χρόνια της Διεθνούς Ένωσης Γυναικών, εδημοσίευσα ένα βιβλίο γιατί εν τω μεταξύ εγώ εξελέγην Πρόεδρος όλων των φεμινιστικών οργανώσεων του κόσμου. Και με αυτήν την ιδιότητα εδημοσίευσα ένα βιβλίο για τα 90 χρόνια της Διεθνούς Οργάνωσης της οποίας ήμουνα Πρόεδρος και στην οποία υπάγονταν οι άλλες φεμινιστικές οργανώσεις του κόσμου, μεταξύ των οποίων και ο Σύνδεσμος για τα Δικαιώματα της Γυναίκας. Με αυτό το άρθρο διαπίστωσα ότι πρέπει οπωσδήποτε να εφαρμόσουμε και στην Ελλάδα κάποια υπηρεσία, η οποία να επιβλέπει αυτήν την κατάσταση, να ελέγχει κατά πόσον η ισότητα των φύλων εφαρμόζεται στην πράξη. Και πράγματι, έτσι ιδρύθηκε και στην Ελλάδα ο θεσμός της Γενικής Γραμματέως Ισότητας. Εγώ δεν εδέχθηκα, βέβαια να πάω σε αυτήν τη θέση, γιατί δεν μπορούσα να ανεχθώ να έχω έναν Υπουργό πάνω από το κεφάλι μου, ο οποίος μάλιστα δεν θα έχει καν τις σχετικές γνώσεις».
Μέσα σε όλη αυτή την αιωνόβια προσφορά από τους αγώνες της Αλίκης Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου, μας μένει κληρονομιά και εγγύηση για το μέλλον η σπουδαία δουλειά που επιτελεί το ίδρυμα Μαραγκοπούλου για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και στο οποίο η ίδια προήδρευσε επί σειρά ετών μεταλαμπαδεύοντας του την αγάπη της για τον άνθρωπο. Διότι η προάσπιση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου είναι αγάπη για τον ίδιο τον άνθρωπο".
