Ο σεβασμός της ανθρώπινης αξίας και αξιοπρέπειας χωρίς καμία διάκριση με βάση οποιοδήποτε προσδιοριστικό του ατόμου στοιχείο, όπως η φυλή, το χρώμα, η εθνική ή εθνοτική καταγωγή, οι γενεαλογικές καταβολές, οι θρησκευτικές ή άλλες πεποιθήσεις, η αναπηρία, η ηλικία, η οικογενειακή ή κοινωνική κατάσταση, ο σεξουαλικός προσανατολισμός και η ταυτότητα ή τα χαρακτηριστικά φύλου, καθώς, επίσης, και η θεσμική κατοχύρωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αποτελούν αξίες άρρηκτα συνυφασμένες με τις αρχές του Κράτους Δικαίου και του Δημοκρατικού μας Πολιτεύματος, και ως εκ τούτου αποτελούν προτεραιότητα της Ελληνικής Πολιτείας.
Κατά το παρελθόν, μία από τις βασικότερες αιτίες που κατέστησε πολλούς συνανθρώπους μας δέκτες ρατσιστικών συμπεριφορών και διακρίσεων υπήρξε ο σεξουαλικός τους προσανατολισμός και η ταυτότητα του φύλου τους. Μόλις 27 χρόνια πριν, στις 17 Μαΐου 1990, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αφαίρεσε την ομοφυλοφιλία από τον κατάλογο των ψυχικών ασθενειών, ενώ στις 19 Ιανουαρίου 2006 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, με συντριπτική πλειοψηφία, αναγνώρισε τον συμβολισμό της ημέρας αυτής και με ψήφισμά του κάλεσε τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης να αναλάβουν δράσεις για την εξάλειψη των διακρίσεων λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού.
Στην Ελλάδα, σε νομοθετικό επίπεδο, τα τελευταία τέσσερα χρόνια έγιναν σημαντικά βήματα με στόχο την καταπολέμηση των προκαταλήψεων, την άρση των αδικιών του παρελθόντος, την αποκατάσταση της κοινωνικής δικαιοσύνης, όπως και την εμπέδωση και προστασία των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για το σύνολο των πολιτών.
Ειδικότερα, όσον αφορά στο Υπουργείο Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, έχουν ληφθεί μέτρα, τα οποία έχουν στον πυρήνα τους τον σεβασμό στα Ανθρώπινα Δικαιώματα και στοχεύουν στην εξάλειψη των κρουσμάτων διάκρισης και άνισης μεταχείρισης, τα οποία είναι:
Τα ΛΟΑΤΚΙ δικαιώματα είναι Ανθρώπινα Δικαιώματα, ο σεβασμός και η προστασία των οποίων είναι στοιχείο της πολιτικής μας ταυτότητας, της δημοκρατικής κοινωνίας στην οποία πιστεύουμε και του πολιτισμού μας, ενώ η ανάπτυξη και η πρόοδος σε εθνικό και διεθνές επίπεδο θα επέλθει μόνο μέσω της εξάλειψης κάθε είδους διακρίσεων και της διασφάλισης της ειρηνικής συμβίωσης, με στόχο την τελική χειραφέτηση της κοινωνίας. Ήδη έχει ανοίξει η συζήτηση για τον πολιτικό γάμο και την τεκνοθεσία για τα ομόφυλα ζευγάρια. Εξάλλου, όπως διακηρύσσεται στο προοίμιο της Οικουμενικής Διακήρυξης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, ο σεβασμός στα Ανθρώπινα Δικαιώματα και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια «αποτελεί τον ακρογωνιαίον λίθο της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και της ειρήνης στον κόσμο».
Ενόψει των Ευρωεκλογών , η σημερινή Ημέρα αποκτά ένα πιο χειροπιαστό και συμμετοχικό ρόλο εκ μέρους των πολιτών. Η συμμετοχή όλων στις Ευρωεκλογές, σε λίγες μέρες, μας δίνει ουσιαστικό δικαίωμα λόγου στην κατεύθυνση που θα πάρει η Ευρωπαϊκή Ένωση στα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Οι ευρωβουλευτές δεν διαμορφώνουν και αποφασίζουν μόνο για τη νέα νομοθεσία, ελέγχουν παράλληλα και τα άλλα Όργανα της ΕΕ.
Απέναντι στο φάντασμα του φασισμού και των μισαλλόδοξων πρακτικών εκ μέρους νοσταλγών του πιο μαύρου παρελθόντος της Ευρώπης, ας δώσουμε με την ψήφο μας την απάντηση για το ποια Ευρώπη θέλουμε, το μήνυμα ολοκλήρωσης του Ευρωπαϊκού ιδεώδους της ειρηνικής συνύπαρξης, ισονομίας, ισοπολιτείας και δικαιοσύνης, του ιδεώδους του πλούτου της διαφορετικότητας.
Θα ήθελα να σας ευχαριστήσω θερμά για την πρόσκλησή σας να απευθύνω χαιρετισμό στο Συνέδριο «Εκπαίδευση στη Δημοκρατία, Δημοκρατία στην Εκπαίδευση» και παράλληλα να συγχαρώ το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής για την εξαιρετική αυτή διοργάνωση. Διάβασα προσεχτικά το πρόγραμμα που ανακοινώθηκε για την σημερινή και αυριανή διοργάνωση και πραγματικά πρόκειται για ανακοινώσεις με πολύ ενδιαφέρουσα θεματολογία που μπορούν να αποτελέσουν εργαλείο τόσο για τον νομοθέτη που καλείται να καλύψει νομοθετικά κενά και ελλείψεις, όσο και για τον εκπαιδευτικό που καλείται στην πράξη να εφαρμόσει ένα ωρολόγιο πρόγραμμα προσαρμόζοντας το στις ανάγκες της ομάδας των παιδιών του. Για όλα αυτά, αναμένουμε με μεγάλο ενδιαφέρον τα αποτελέσματα και συμπεράσματα τα οποία θα δημοσιοποιήσετε μετά την ολοκλήρωση των εργασιών του συνεδρίου.
Τα παιδιά, ως μια ευάλωτη κοινωνική ομάδα τα δικαιώματα της οποίας συχνά πλήττονται, αξιώνουν το σεβασμό και την προστασία των Δικαιωμάτων τους, επιζητούν τη διαφύλαξη και προαγωγή των ελευθεριών τους, καθώς και την προάσπιση των δυνατοτήτων τους χωρίς διακρίσεις και αποκλεισμούς. Η οικογένεια και η Πολιτεία οφείλουν να μεριμνούν για τα Δικαιώματα του παιδιού με γνώμονα πάντοτε το βέλτιστο συμφέρον του όπως και να φροντίζουν για την ενημέρωση και την εκπαίδευση των ίδιων των παιδιών και όσων έχουν σχέση και επικοινωνία με αυτά για τα δικαιώματά τους.
Η εκπαίδευση, ωστόσο, στα δικαιώματα και η ανάγκη μιας εκπαιδευτικής πολιτικής που θα στοχεύει στον πολύ εύστοχο τίτλο του Συνεδρίου για «εκπαίδευση στην δημοκρατία, δημοκρατία στην εκπαίδευση» δεν περιορίζεται μόνο και αποκλειστικά στο σχολικό πλαίσιο αλλά πρόκειται για ένα εχέγγυο δημοκρατίας που θα έπρεπε να διέπει όλες τις πτυχές του κοινωνικού ιστού. Όπως παρατηρώ στο πρόγραμμα, εύστοχα το θέμα του να διδάξουμε δημοκρατικά και να διδάξουμε την δημοκρατία δεν είναι αποκλειστικά μια θεματολογία το σχολικού βιβλίου, αν και αυτό είναι σημαντικό γιατί και το σχολικό βιβλίο δίδει παραστάσεις, αλλά του σχολείου ολόκληρου, της ενημέρωσης και εκπαίδευσης του ίδιου του εκπαιδευτικού, της οικογένειας, του μέλους και του συνόλου της κάθε ευάλωτης κοινωνικής ομάδας αλλά και του συνόλου της κοινωνίας.
Εκ μέρους της Γενικής Γραμματείας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, πολύ συνοπτικά έχω να σας παρουσιάσω τις σχετικές δράσεις που είναι προσανατολισμένες στον ίδιο σκοπό με αυτό του συνεδρίου σήμερα, και μάλιστα δράσεις για τις οποίες έχουμε αναπτύξει επικοινωνία και σημαντική συνεργασία με το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής.
Τριάντα περίπου χρόνια μετά την υιοθέτηση της Διεθνούς Σύμβασης του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού αποφασίσθηκε η εκπόνηση του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τα Δικαιώματα του Παιδιού από τη Γενική Γραμματεία Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, μία διεθνώς αναγνωρισμένη «καλή πρακτική». Πρόκειται για μία στρατηγική επιλογή της ελληνικής πολιτείας και όχι νομική υποχρέωση απορρέουσα από κάποια διεθνή συνθήκη. Η στρατηγική αυτή επιλογή εκφράζει την ουσιαστική δέσμευση της ελληνικής πολιτείας και της παρούσας Κυβέρνησης να διαμορφώσει αποτελεσματικές πολιτικές για το βέλτιστο συμφέρον κάθε παιδιού που ζει στη χώρα, λαμβάνοντας υπόψη στατιστικά στοιχεία και έχοντας εξασφαλίσει διϋπουργικό συντονισµό και τη συμμετοχή όλων των αρµόδιων φορέων στο σχεδιασµό και την υλοποίηση των σχετικών δράσεών τους.
Οι άξονες υψηλής προτεραιότητας του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τα Δικαιώματα του Παιδιού είναι οι ακόλουθοι:
1. Καταπολέμηση της παιδικής φτώχειας και των επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης στα παιδιά.
2. Προστασία των παιδιών στο πλαίσιο των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών.
3. Διασφάλιση του δικαιώματος των παιδιών στην υγεία.
4. Δικαιώματα των παιδιών στην εκπαίδευση.
5. Παιδική προστασία στην κοινότητα – αποϊδρυματοποίηση.
6. Δικαιοσύνη φιλική προς τα παιδιά.
7. Οριζόντιες δράσεις για τα δικαιώματα των παιδιών με αναπηρίες.
Παράλληλα, στην τελική φάση εκπόνησης από την Γενική Γραμματεία Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων βρίσκεται και το Εθνικό Σχέδιο για τα Άτομα με Αναπηρία όπου το παιδί με αναπηρίες και οι πολιτικές που το αφορούν διατρέχουν οριζόντια και τους εφτά άξονές του.
Τέλος θα αναφέρω το Εθνικό Σχέδιο Δράσης του Εθνικού Συμβουλίου κατά του Ρατσισμού και της Μισαλλοδοξίας στο οποίο είμαι Πρόεδρος. Το Σχέδιο αυτό πρωταρχικό άξονα προτεραιότητας θέτει την εκπαίδευση με δύο βασικούς στόχους: από την μια την ενίσχυση της σχολικής κοινότητας στην διαχείριση περιστατικών ρατσισμού και διακρίσεων και από την άλλη την ενίσχυση της δια βίου εκπαίδευσης ώστε περισσότερες κοινωνικές ομάδες να εκπαιδεύονται στην αντιμετώπιση του ρατσισμού και των προκαταλήψεων.
Τα Εθνικά Σχέδια Δράσης πρόκειται για ολοκληρωμένους πολιτικούς σχεδιασμούς με δράσεις που περιλαμβάνουν όλο τον διοικητικό ιστό. Και στα τρία αυτά πολύ σημαντικά έργα που σας ανέφερα «η εκπαίδευση στην δημοκρατία στην εκπαίδευση» όπως το θέτει ο τίτλος σας αποτελεί, ίσως τον σημαντικότερο στόχο.
Το όραμά μας είναι μία κοινωνία συμπεριληπτική για όλα τα παιδιά, όπως επιτάσσει η αρχή της μη διάκρισης. Η Πολιτεία φιλοδοξεί να βάλει τέλος στις μεμονωμένες και αποσπασματικές δράσεις και να δημιουργήσει ένα πλέγμα προστασίας για το παιδί, μέσω ενός ολιστικού σχεδίου -οριζόντιου, διεπιστημονικού και διυπουργικού- που δεν αντιμετωπίζει το παιδί ως παρακολούθημα των γονιών του, αλλά ως έναν νεαρό πολίτη, όπως άλλωστε επιτάσσει και το Σύνταγμα. Τα παιδιά αποτελούν το μέλλον και διασφαλίζουν την ανάπτυξη μιας κοινωνίας.
Εύχομαι καλή επιτυχία στις εργασίες του συνεδρίου.
Σας ευχαριστώ πολύ.
Θα ήθελα να χαιρετίσω τη διοργάνωση της σημερινής Ημερίδας από το Συνήγορο του Πολίτη, η οποία καταδεικνύει τόσο εύστοχα την ανάγκη προστασίας των δικαιωμάτων των παιδιών και να εκφράσω τη λύπη μου που λόγω ανειλημμένων υποχρεώσεων δε μπόρεσα να παρευρεθώ.
Τα Δικαιώματα του Παιδιού εντάσσονται στη γενικότερη κατηγορία των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Τα ανθρώπινα δικαιώματα αποτελούν όχι μόνο αναπόσπαστο θεμέλιο της ανθρώπινης ύπαρξης, αλλά και συστατικό στοιχείο κάθε δημοκρατικής έννομης τάξης. Αποτελούν τη βάση για την προαγωγή των θεμελιωδών ελευθεριών, για την προστασία της ανθρώπινης ζωής και αξιοπρέπειας, για την καταπολέμηση των διακρίσεων, αλλά και για την ταυτόχρονη διατήρηση της αυτονομίας κάθε ανθρώπου.
Τα παιδιά, ως μια ευάλωτη κοινωνική ομάδα τα δικαιώματα της οποίας συχνά πλήττονται, αξιώνουν το σεβασμό και την προστασία των Δικαιωμάτων τους, επιζητούν τη διαφύλαξη και προαγωγή των ελευθεριών τους, καθώς και την προάσπιση των δυνατοτήτων τους χωρίς διακρίσεις και αποκλεισμούς. Η οικογένεια και η Πολιτεία οφείλουν να μεριμνούν για τα Δικαιώματα του παιδιού με γνώμονα πάντοτε το βέλτιστο συμφέρον του.
Ο σεβασμός και η προώθηση των δικαιωμάτων των παιδιών προϋποθέτουν τη λήψη των αναγκαίων μέτρων από την Πολιτεία. Με την κύρωση της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού το 1992 με το ν. 2101/1992, η χώρα μας ανέλαβε την υποχρέωση της εφαρμογής και προώθησης της Σύμβασης με σκοπό την προάσπιση των δικαιωμάτων των παιδιών. Σήμερα παρά τις προσπάθειες που γίνονται, εξακολουθεί να υπάρχει χάσμα ανάμεσα στα κατοχυρωμένα σε διεθνείς συνθήκες δικαιώματα και στις πραγματικές συνθήκες φτώχειας, εγκατάλειψης και εκμετάλλευσης στις οποίες αναγκάζεται να διαβιεί μεγάλος αριθμός παιδιών.
Τριάντα περίπου χρόνια μετά την υιοθέτηση της Διεθνούς Σύμβασης του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού αποφασίσθηκε η εκπόνηση του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τα Δικαιώματα του Παιδιού από τη Γενική Γραμματεία Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, μία διεθνώς αναγνωρισμένη «καλή πρακτική». Πρόκειται για μία στρατηγική επιλογή της ελληνικής πολιτείας και όχι νομική υποχρέωση απορρέουσα από κάποια διεθνή συνθήκη. Η στρατηγική αυτή επιλογή εκφράζει την ουσιαστική δέσμευση της ελληνικής πολιτείας και της παρούσας Κυβέρνησης να διαμορφώσει αποτελεσματικές πολιτικές για το βέλτιστο συμφέρον κάθε παιδιού που ζει στη χώρα, λαμβάνοντας υπόψη στατιστικά στοιχεία και έχοντας εξασφαλίσει διϋπουργικό συντονισµό και τη συμμετοχή όλων των αρµόδιων φορέων στο σχεδιασµό και την υλοποίηση των σχετικών δράσεών τους.
Οι άξονες υψηλής προτεραιότητας του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τα Δικαιώματα του Παιδιού είναι οι ακόλουθοι:
Καταπολέμηση της παιδικής φτώχειας και των επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης στα παιδιά.
Προστασία των παιδιών στο πλαίσιο των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών.
Διασφάλιση του δικαιώματος των παιδιών στην υγεία.
Δικαιώματα των παιδιών στην εκπαίδευση.
Παιδική προστασία στην κοινότητα – αποϊδρυματοποίηση.
Δικαιοσύνη φιλική προς τα παιδιά.
Οριζόντιες δράσεις για τα δικαιώματα των παιδιών με αναπηρίες.
Το όραμά μας είναι μία κοινωνία συμπεριληπτική για όλα τα παιδιά, όπως επιτάσσει η αρχή της μη διάκρισης. Η Πολιτεία φιλοδοξεί να βάλει τέλος στις μεμονωμένες και αποσπασματικές δράσεις και να δημιουργήσει ένα πλέγμα προστασίας για το παιδί, μέσω ενός ολιστικού σχεδίου -οριζόντιου, διεπιστημονικού και διυπουργικού- που δεν αντιμετωπίζει το παιδί ως παρακολούθημα των γονιών του, αλλά ως έναν νεαρό πολίτη, όπως άλλωστε επιτάσσει και το Σύνταγμα. Τα παιδιά αποτελούν το μέλλον και διασφαλίζουν την ανάπτυξη μιας κοινωνίας.
Εύχομαι καλή επιτυχία στις εργασίες σας, τα αποτελέσματα της οποίας θα μελετήσουμε με πολύ μεγάλο ενδιαφέρον.
Χαιρετισμός για τη Δράση του Δικτύου Καταγραφής Περισταικών Ρατσιστικής βίας
Θα ήθελα να χαιρετίσω τη δράση του Δικτύου Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας που έχει καταφέρει να δημιουργήσει ένα σύστημα καταγραφής των εν λόγω περιστατικών, το οποίο παρέχει επίσημα και αξιόπιστα στατιστικά στοιχεία που μπορούν να αξιοποιηθούν αποτελεσματικά από όλους τους ενδιαφερομένους, συμπεριλαμβανομένης ασφαλώς και της Δημόσιας Διοίκησης.
Σύμφωνα με την Έκθεση του Δικτύου, το 2018 σημειώθηκε αύξηση των περιστατικών ρατσιστικής βίας, ιδίως κατά προσφύγων και μεταναστών-ριών. Η αύξηση αυτή δεν προκαλεί, δυστυχώς, έκπληξη αν αναλογιστούμε το μισαλλόδοξο και ξενοφοβικό λόγο πολλών πολιτικών ηγετών εντός και εκτός ΕΕ, αλλά και σε εθνικό επίπεδο με πρόσχημα το δυσανάλογο για τις δυνάμεις της χώρας μας βάρος στη διαχείριση των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών. Ένας ξενοφοβικός και μισαλλόδοξος λόγος, βαθιά ρατσιστικός, που απενοχοποιεί ρατσιστικές συμπεριφορές και δίνει άλλοθι στο έγκλημα. Ανησυχία προκαλεί η φύση των εγκλημάτων ρατσιστικής βίας που κατέγραψε το Δίκτυο (πολλά -62- περιστατικά σωματικής βλάβης), η καταγραφή περιστατικών που έχουν στοιχεία οργανωμένης βίας και η σημαντική αύξηση της καταγραφής περιστατικών με δράστες ή εμπλεκόμενους ένστολους.
Απέναντι σε αυτά τα φαινόμενα όλες οι εξουσίες, η καθεμία μέσα από την ανεξάρτητη λειτουργία της και τον διακριτό της ρόλο, οφείλουν να μάχονται για την προστασία όσων στοχοποιούνται λόγω των χαρακτηριστικών τους. Η προστασία κάθε πολίτη από τη ρατσιστική βία και τον ρατσιστικό λόγο δεν αποτελεί μόνο ατομικό δικαίωμα του πολίτη, αλλά συλλογικό δικαίωμα για τη διαφύλαξη της Δημοκρατίας και της ειρηνικής συνύπαρξης.
Η Γενική Γραμματεία Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έθεσε εξ’ αρχής στην κορυφή των προτεραιοτήτων της την πρόληψη και καταπολέμηση του ρατσισμού, της ρατσιστικής βίας και της ρητορικής του μίσους. Για την επίτευξη αυτού του σκοπού κρίνεται πολύ σημαντική η συνεργασία των αρμόδιων αρχών με τους φορείς της Κοινωνίας των Πολιτών, όπως είναι το Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας με τις μη κυβερνητικές οργανώσεις και φορείς που το απαρτίζουν.
Στο σημείο αυτό να σημειώσουμε τη βελτίωση στην αντιμετώπιση του ρατσιστικού εγκλήματος από τις Αρχές, η οποία αναγνωρίζεται και στην Έκθεση του Δικτύου, συμφωνώντας απόλυτα ότι ακόμη μένουν πολλά να γίνουν. Όπως αναφέρεται και στην Έκθεση, το Υπουργείο Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και οι εισαγγελικές αρχές έλαβαν κατά το 2018 σημαντικές πρωτοβουλίες. Αυτές οι πρωτοβουλίες περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων:
μέτρα ευαισθητοποίησης και συντονισμού ως προς την αντιμετώπιση του ρατσιστικού εγκλήματος από όλες τις εμπλεκόμενες αρχές,
τη γεωγραφική επέκταση του ορισμού Ειδικών Εισαγγελέων για το ρατσιστικό έγκλημα και την αύξηση του αριθμού τους σε 24 από 5 που ήταν αρχικά,
την εκπαίδευση Εισαγγελέων στο ρατσιστικό έγκλημα,
τη σήμανση των δικογραφιών πιθανών ρατσιστικών εγκλημάτων με την ένδειξη «ΡΒ» (ήτοι Ρατσιστική Βία) που επεκτάθηκε από την Εισαγγελία Πρωτοδικών Αθηνών σε όλες τις Εισαγγελίες Πρωτοδικών, με σκοπό την ευχερέστερη παρακολούθηση και αναζήτηση των εν λόγω υποθέσεων.
Επίσης:
-Το Εθνικό Συμβούλιο κατά του Ρατσισμού και της Μισαλλοδοξίας, μέλος του οποίου είναι και το Δίκτυο, λαμβάνει πρωτοβουλίες για την ευαισθητοποίηση της κοινωνίας και της Δημόσιας Διοίκησης με δράσεις όπως η έκδοση ενημερωτικού φυλλαδίου με τίτλο «Η Δημόσια Διοίκηση απέναντι στο Ρατσιστικό Έγκλημα» , το τηλεοπτικό σποτ για την ένταξη των προσφυγοπαίδων στην εκπαίδευση που προβάλλεται ως κοινωνικό μήνυμα, την εκπόνηση του Εθνικού Σχεδίου κατά του Ρατσισμού και της Μισαλλοδοξίας.
-Το Υπουργείο Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, κατόπιν σχετικής πρωτοβουλίας της Γενικής Γραμματείας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, προέβη σε συνεργασία με το Γραφείο Δημοκρατικών Θεσμών και Δικαιωμάτων του Ανθρώπου του ΟΑΣΕ (ODIHR) και συμμετέχει στο πρόγραμμα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με τίτλο: «Οικοδομώντας μια ολοκληρωμένη αντιμετώπιση των ρατσιστικών εγκλημάτων στο πλαίσιο της ποινικής δικαιοσύνης».
Στο πλαίσιο του προγράμματος αυτού:
υπεγράφη την 6η Ιουνίου «Συμφωνία συνεργασίας για την αντιμετώπιση των ρατσιστικών εγκλημάτων στην Ελλάδα», η οποία διέπει τη Διοίκηση, τη Δικαιοσύνη και την Κοινωνία των Πολιτών για την πρόληψη και αντιμετώπιση των ρατσιστικών εγκλημάτων. Το Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας είναι μέλος της συσταθείσας Ομάδας Εργασίας.
Ολοκληρώνεται μία δεύτερη Συμφωνία συνεργασίας για τη βελτίωση της καταγραφής και της διατήρησης δεδομένων σχετικά με τα ρατσιστικά εγκλήματα.
Κλείνοντας, θα ήθελα να ευχαριστήσω για μια ακόμη φορά το Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας για την άψογη συνεργασία μας, με τη δέσμευση να συνεχίσουμε να μοιραζόμαστε τις ανησυχίες και τους προβληματισμούς μας. Θεωρούμε ότι έχουμε έναν σημαντικό σύμμαχο αλλά και αυστηρό κριτή στην αντιμετώπιση του ρατσισμού και της ρατσιστικής βίας.
Θα ήθελα να σας ευχαριστήσω θερμά για την πρόσκλησή σας να συμμετάσχω στην Ημερίδα αυτή η οποία είναι αφιερωμένη στην Ευρωπαϊκή Ημέρα Δικαιωμάτων Ασθενών.
Ήταν το 2002 όταν το Δίκτυο Ενεργών Πολιτών της Ιταλίας, μαζί με άλλες 12 ευρωπαϊκές οργανώσεις, συνέταξαν την «Ευρωπαϊκή Χάρτα Δικαιωμάτων των Ασθενών», με στόχο να εγγυηθούν ένα υψηλό επίπεδο προστασίας της ανθρώπινης υγείας και να εξασφαλίσουν υψηλή ποιότητα των υπηρεσιών που παρέχονται από τους διάφορους εθνικούς φορείς υγείας στην Ευρώπη.
Σήμερα, η «Χάρτα της Ρώμης» ως μέρος του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ενσωματωμένη στην εθνική νομοθεσία των χωρών της Ε.Ε., αποτελεί νομοθέτημα ενίσχυσης της κοινωνικής συνοχής και δικαιοσύνης, διαφυλάσσοντας ότι σε περιόδους όπου τα δημόσια συστήματα Υγείας δοκιμάζονται, τα θεμελιώδη ανθρώπινα και κοινωνικά δικαιώματα των πολιτών στην υγεία δεν τίθενται εν αμφιβόλω.
Πέρα από την διεθνή, Ευρωπαϊκή και Εθνική μας νομολογία και την ορολογία αναφορικά με ηθικά και νομικά θέματα, για τα οποία οι εκπρόσωποι από το Υπουργείο Υγείας είναι πιο αρμόδιοι από εμένα να παρουσιάσουν και να αναλύσουν, τα δικαιώματα των ασθενών καταλαμβάνουν το δικό τους σημαντικό χώρο στον τομέα της διεκδίκησης των πολιτών κυρίως στην προστασία και βιωσιμότητα του συστήματος υγείας από τον ίδιο τον χρήστη του, αντιπρόσωπο και κάτοχο δικαιωμάτων και υποχρεώσεων. Αυτό το φαινόμενο κοινωνικοποίησης των δικαιωμάτων από τον ασθενή προκύπτει, και σωστά, ως αποτέλεσμα ενός κενού που υπάρχει στον τομέα των επιστημών της υγείας και από το έργο των ενώσεων ασθενών και της κοινωνίας των πολιτών στην αναγνώριση αυτών των δικαιωμάτων.
Σήμερα, διεθνώς, όλο και περισσότερο γίνεται αναφορά σε ένα νέο μοντέλο ασθενούς.
Θα μπορούσε να ειπωθεί ότι η σχέση που καθιερώθηκε μεταξύ του επαγγελματία υγείας και του ασθενούς ήταν, εν μέρει, ασύμμετρη. Με το πέρασμα του χρόνου και μαζί με την εξέλιξη που βίωσαν οι πολίτες, η σχέση ιατρού-ασθενούς έχει αλλάξει σε ορισμένες πτυχές. Σήμερα, ο πληθυσμός έχει πρόσβαση σε μεγάλο όγκο πληροφοριών για την υγεία, όχι μόνο από επαγγελματίες του τομέα της υγείας, αλλά και μέσω άλλων διαύλων, όπως οι ενώσεις των ασθενών, τα μέσα ενημέρωσης ή το Διαδίκτυο. Με τη σειρά του, ο σημερινός μέσος πολίτης έχει αποκτήσει υψηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης από ό, τι πριν από δεκαετίες και κατανοεί την υγεία του ως ατομικό αγαθό, για το οποίο μπορεί να λάβει τις δικές του αποφάσεις.
Με αυτόν τον τρόπο, η σχέση που καθιερώθηκε μεταξύ του γιατρού και του ασθενούς γίνεται πιο συνεργατική. Ο ενημερωμένος ασθενής είναι άτομο που αναλαμβάνει την ευθύνη και συμμετέχει στη φροντίδα της υγείας του. Ο ασθενής είναι ενήμερος για την ασθένειά του ή την κατάστασή του, δεσμεύεται να βελτιώσει την κλινική του κατάσταση και την ποιότητα ζωής του και αυτό συνήθως συμβαδίζει καλύτερα με την υποδεικνυόμενη θεραπεία. Συνεργάζεται περισσότερο με τους επαγγελματίες που αντιμετωπίζουν το θέμα υγείας του και, με αυτόν τον τρόπο, είναι «ειδικός», μπορεί να βοηθήσει και άλλους ασθενείς να εκπαιδευτούν και να συμβάλουν στη βελτίωση των υπηρεσιών υγείας.
Η συμμετοχή των ασθενών εξελίχθηκε προοδευτικά και πλέον γίνεται αναφορά του όρου «δημοκρατία για την υγεία» από την κοινωνία των πολιτών. Σήμερα, και ως αποτέλεσμα του αυξανόμενου ενδιαφέροντος του πληθυσμού για πτυχές που σχετίζονται με τη δική του υγεία, υπάρχουν όλο και περισσότερα παραδείγματα συμμετοχής των ασθενών στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, τόσο σε σχέση με τις δημόσιες διοικήσεις και τις επιστημονικές κοινότητες όσο και τα κέντρα υγείας. Μετά την ιδέα της συμμετοχής, ο νέος ρόλος που αντιπροσωπεύουν οι πολίτες / ασθενείς καθιερώνεται αντιπροσωπεύοντας ομάδες ειδικής γνώμης που επηρεάζουν τη διοίκηση και την υγειονομική περίθαλψη.
Σύμφωνα με το Συμβούλιο της Ευρώπης, είναι απαραίτητο να γίνει διάκριση μεταξύ συμμετοχής των πολιτών και συμμετοχής των ασθενών. Έτσι, η πρώτη βασίζεται στα δικαιώματα της κοινότητας για την οποία η υγεία είναι κοινωνικό δικαίωμα. Από την άλλη πλευρά, η συμμετοχή των ασθενών νοείται ως γεγονός που συνδέεται με το ίδιο το άτομο και με την ελευθερία επιλογής του σε ένα σύστημα παροχής υπηρεσιών υγείας.
Ωστόσο, ο πληθυσμός δεν είναι πάντοτε σε θέση να συμμετέχει στη λήψη αποφάσεων. Η συμμετοχή απαιτεί μια στάση, ένα ενδιαφέρον και πάνω απ' όλα μία εκπαίδευση που επιτρέπει στο άτομο να γνωρίζει το πεδίο δράσης, τις προοπτικές, τις εναλλακτικές λύσεις και τις δυνατότητες που συνδέονται με το γεγονός της συμμετοχής σε πτυχές που σχετίζονται με την υγεία. Υπό αυτή την έννοια, γίνονται ολοένα και περισσότερες μελέτες και δράσεις για την κατάρτιση και την εκπαίδευση του ασθενούς σχετικά με τη συμμετοχή στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, ατομική ή συλλογική.
Οι όροι προστασίας των ασθενών που υφίστανται σήμερα έχουν προοδευτικά εδραιωθεί, ιδίως μέσω της δημιουργίας ενός κανονιστικού και νομοθετικού πλαισίου σύμφωνα με τον εκσυγχρονισμό του συστήματος υγείας. Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και η σημαντική πρωτοβουλία του Υπουργείου Υγείας, που είχε αργήσει πολύ στην χώρα μας, η αριθμ. πρωτ. Α3δ/Γ.Π.οικ. 10976/10-02-2017 Υπουργική Απόφαση (ΦΕΚ 662/τ.Β/02-03-2017) με θέμα: «Πλαίσιο οργάνωσης και λειτουργίας του Γραφείου Προστασίας Δικαιωμάτων Ληπτών/ριών Υπηρεσιών Υγείας των Νοσοκομείων του Ε.Σ.Υ.».
Σε Διεθνές επίπεδο, με την εκπόνηση του συμβουλευτικού εγγράφου της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (την λεγόμενη Δήλωση για την προώθηση των δικαιωμάτων των ασθενών στην Ευρώπη) ξεκίνησε μια εκστρατεία προώθησης των δικαιωμάτων του ασθενούς με την πραγματοποίηση ευρωπαϊκών μελετών, οι οποίες οδήγησαν στην σύνταξη ενός βασικού εγγράφου για την ανάπτυξη και την εφαρμογή πολιτικών υγείας που σχετίζονται με τα δικαιώματα του ασθενούς.
Αυτό δημιουργεί ένα περιβάλλον συμμετοχής των πολιτών στο σύστημα υγείας που βασίζεται στο δικαίωμα της προστασίας της υγείας και στην ποιοτική υγειονομική περίθαλψη, ισότιμη για όλους. Αναγνωρίζεται ο θεμελιώδης ρόλος των πολιτών και των οργανώσεων ασθενών και καταναλωτών ως εκπρόσωποι των συμφερόντων των χρηστών σε θέματα υγείας.
Ωστόσο, παρόλο που η προστασία και η υπεράσπιση του ασθενούς εξετάστηκε από πολλές οπτικές θεσμικά (νόμοι, νομοσχέδια, σχέδια υγείας και προγράμματα υγείας, μεταξύ άλλων), η ανάγκη ενημέρωσης είναι όλο και πιο μεγάλη. Από τη μία πλευρά, η προοδευτική κοινωνικοποίηση, ο εκδημοκρατισμός και η πολυφωνία της υγείας μέσω των διαφόρων φορέων υγείας, καθώς και η συνειδητοποίηση ενός πληθυσμού που δραστηριοποιείται όλο και περισσότερο στην υγεία και από την άλλη, η ανεπάρκεια του νομικού πλαισίου αναφοράς για μια πολύπλοκη και μεταβαλλόμενη κοινωνική πραγματικότητα μας δείχνουν ότι ναι μεν τα δικαιώματα των ασθενών έχουν γίνει αποδεκτά από θεωρητική άποψη, στην πράξη όμως αυτό δεν συμβαίνει πάντοτε.
Για παράδειγμα, έχω υπόψη μου μία ενδιαφέρουσα έρευνα που έγινε στην Ισπανία σχετικά με το ιατρικό προσωπικό νοσοκομείων. Στα συμπεράσματα της έρευνας, αναφορικά με το Δικαίωμα Προστασίας Απορρήτου του ασθενή, βλέπουμε ότι αν και τα Δικαιώματα των Ασθενών ήταν γνωστά στην πλειοψηφία των ερωτώμενων, το ένα τρίτο από αυτούς θα μοιράζονταν πληροφορίες με συνεργάτες εάν ένας κοινός φίλος ήταν άρρωστος και περισσότερο από τους μισούς από αυτούς θα είχαν συμβουλευτεί από περιέργεια το ιατρικό ιστορικό του ασθενούς.
Το Δικαίωμα Προστασίας Απορρήτου του Ασθενή καταπατείτο κατάφορα στις Ασφαλιστικές Εταιρείες σε σχέση με Ασφάλειες Ζωής. Εκεί πραγματικά μέχρι πριν όχι πολλούς μήνες επικρατούσε ανομία και χάος, όχι μόνο στην χώρα μας αλλά Παγκοσμίως. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έδωσε λύση στο πρόβλημα με μια καινοτόμα και παγκόσμια πρώτη νομοθετική κίνηση. Πρόκειται για τo GDPR (General Data Protection Regulation) το οποίο είναι ένας κανονισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης με σκοπό να καθορίσει το πλαίσιο γύρω από το οποίο γίνεται η επεξεργασία προσωπικών δεδομένων, δηλαδή η συλλογή, διατήρηση, αποθήκευση και οποιαδήποτε χρήση τους.
Με τον κανονισμό έγινε υποχρεωτική μία διαδικασία την οποία πρέπει να ακολουθήσει κάθε ασφαλιστικό γραφείο που διατηρεί προσωπικά δεδομένα, ιδίως ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα (όπως τα δεδομένα που περιέχονται στα συμβόλαια υγείας). Οι υποχρεώσεις αυτές, προσανατολισμένες στην διασφάλιση και υπεράσπιση των δικαιωμάτων των ασθενών, είναι:
Στην πραγματικότητα, σε αντίθεση με τον ομοιόμορφο και καθολικό χαρακτήρα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η ιδιαιτερότητα του δικαιώματος στην υγεία και τα δικαιώματα του ασθενούς σε σχέση με την ασθένεια που παρουσιάζει και μιας πιθανής βραχύβιας θεραπείας συνέβαλαν στη συλλογή στοιχείων βασισμένων σε κοινά ή γενικά δικαιώματα και, ταυτόχρονα, με υψηλό βαθμό εξειδίκευσης σε ασθένειες που δεν αναγνωρίζονται από την υγειονομική νομοθεσία ή με μικρότερη ορατότητα στα μέσα ενημέρωσης. Η έννοια των δικαιωμάτων των ασθενών επεκτείνονται ώστε να συνδέονται με κριτήρια που δεν είναι αυστηρά υγειονομικά, αλλά και πολιτιστικά, κοινωνικά, ηθικά και πολιτικά.
Ταυτόχρονα, και ανεξάρτητα από την ποικιλομορφία των υφισταμένων συστημάτων υγείας, παράγοντες όπως ο τουρισμός, η μετανάστευση ή η κινητικότητα των ασθενών οδηγούν σε μια νέα διάσταση των αυξανόμενων διεθνών δικαιωμάτων (ας θυμηθούμε εδώ τις ακραία μισαλλόδοξες προσκλήσεις αιμοδοσίας αποκλειστικά από και σε Έλληνες, που είδαμε τα προηγούμενα χρόνια από φασιστικές ομάδες). Ορισμένα από τα κριτήρια που εξετάζονται κατά την αξιολόγηση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων των ασθενών, είναι μεταξύ άλλων ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των αξιών, οι πληροφορίες σχετικά με τις υπηρεσίες υγείας και την υγειονομική περίθαλψη. Πληροφορίες σχετικά με τη συγκατάθεση, με την εμπιστευτικότητα και το απόρρητο ή τη φροντίδα και τη θεραπεία κ.ά.
Γίνεται όλο και πιο επιτακτική η ανάγκη ορισμού και οριοθέτησης της υπεράσπισης και της προστασίας των ασθενών σε σχέση με το σύστημα υγείας, αλλά και της διατύπωσης των ευθυνών του ίδιου του συστήματος σε σχέση με τον ασθενή. Η αυτονομία, ο σεβασμός, η οικειότητα, η πρόληψη και η πληροφόρηση σχετικά με τις προσφερόμενες υπηρεσίας είναι τα θέματα υπό διαπραγμάτευση αλλά και διεκδικήσεων των πολιτών σήμερα.
Παρά τη μεγάλη πρόοδο που σημειώθηκε όσον αφορά τα δικαιώματα των ασθενών, πραγματοποιήθηκαν πολυάριθμες μελέτες που υπογραμμίζουν τον ακόμη υψηλό βαθμό άγνοιας των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων των ασθενών σήμερα. Ο τομέας των δικαιωμάτων των ασθενών είναι ένα περίπλοκο θέμα στο οποίο είναι απαραίτητο να συνεχιστεί η προώθηση μηχανισμών προστασίας υπέρ της ισότητας και της ποιότητας μέσω της ενσωμάτωσης των ασθενών και των εκπροσώπων τους στις διαδικασίες που σχετίζονται με την τη λήψη αποφάσεων στον τομέα της υγείας. Για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος, είναι απολύτως απαραίτητη η παροχή ποιοτικών πληροφοριών και η εκπαίδευση των ασθενών και των πολιτών στη συμμετοχή και στη λήψη αποφάσεων.
Ως εκ τούτου, στο σημείο αυτό θέλω να σας συγχαρώ για την σημερινή διοργάνωση και να σημειώσω ότι αναμένω με πολύ ενδιαφέρον τα συμπεράσματα της σημερινής Ημερίδας, διότι με τέτοιες εκδηλώσεις αναδεικνύονται τα προβλήματα, οι νομοθετικές και θεσμικές ελλείψεις ή και κενά, η σωστή ή μη εφαρμογή των νόμων. Τέτοιες εκδηλώσεις παράλληλα συμβάλλουν στο πιο σημαντικό, στην ευαισθητοποίηση της Πολιτείας αλλά και πολιτών και στην σωστή ενημέρωσή τους.
Στον τομέα της υγείας, εκ μέρους της Πολιτείας, των Συστημάτων υγείας, των Πολιτών και των ασθενών δεν νοούνται συγκρούσεις συμφερόντων.
Σας ευχαριστώ πολύ.
